Tha sinn air a bhith a’ toirt sùil bheag air beatha is bàrdachd Rob Dhuinn anns a’ cheala-deug a dh’fhalbh. Tha mi a’ dol a thoirt sin gu crìch
an-diugh le bhith a’ toirt sùil bheag air dàn a sgrìobh e. Tha e mu dheidhinn, mar gum biodh, an sealladh eadar-dhealaichte aig na Gàidheil agus aig na
Goill air dùthaich agus dòigh-beatha nan Gàidheal – gu sònraichte ann an Dùthaich MhicAoidh.
Tha Rob a’ samhlachadh nan Gàidheal mar Iseabail, nighean aig Iain MacEachainn ’ic Iain. Bha Rob a’ fuireach còmhla ri Iain anns an t-Srath Mhòr fad
ùine mhòr. Bha e ag obair mar bhuachaille dha. Bha Rob is Iseabail a’ faighinn tlachd bhon àrainneachd aca. Air an taobh eile, a’ riochdachadh sealladh
nan Gall, mar gum biodh, tha piuthar Iseabail – Màiri. Tha Màiri air a bhith san sgoil ann an Inbhir Theòrsa – baile an ìre mhath Gallta – agus tha
droch bheachd air èirigh na cridhe air Dùthaich MhicAoidh:
Cia b’ e dhèanadh mar rinn mis’, Bu mhist’ e e gu bràth,
Dhol don bheinn an aghaidh m’ inntinn, Mhill e mi ’s mo shlàint’,
Pàirt de m’ acainn bràigheach Mheirceinn, ’S àit gun mharcaid e,
Ach spàin is copraich ’s bà-theach fosgailt’ ’S gràinne shòp ri làr.
Tha i a-mach air Meirceann far nach robh marcaid – an coimeas ris na bailtean Gallta far an robh a leithid. Tha Meirceann air bruach Loch Hòb, gu tuath
air Muiseal far an robh dachaigh Iain MhicEachainn ’ic Iain. Agus an do mhothaich sibh am facal bà-theach. Mar a sgrìobh Rob Donn e, tha e
follaiseach cò às a thàinig am facal bàthaich – bho bà-theach no “cow house”.
Co-dhiù, tha Iseabail a’ freagairt casaidean Màiri, le bhith a’ dearbhadh cho brèagha ’s a tha an dùthaich dhi. Cuimhnichibh gun robh na bàird
Ghàidhealach a’ sgrìobhadh ann an dòigh, dh’fhaodadh tu ràdh, romansach mun àrainneachd mus robh a leithid a’ tachairt ann an saoghal na Beurla:
Ciod am fàth mun tug thu fuath ’S ann do na bruachaibh àrd?
Nach fhaic thu fhèin nuair a thig an sprèidh Gur feumail iad len àl?
Cha chràdh cridh’ air làrach shuidhe Fuaim na lighe làin
Don ghnàth bhith cladhach ro a h-aghaidh Is feur an dèidh a’ fàs.
Tha Màiri ge-tà, a, leantainn, co-dhiù ann am mac-meanmna a’ bhàird, le a h-argamaid:
Na bha fìrinneach de d’ amhran Fhad ’s a bha ’n samhradh blàth, Rinn e tionndadh Oidhche Shamhna,
’S bheir an geamhradh ’shàr. Duille shuidhicht’ bàrr an fhiodha, Dh’fhàs i buidhe-bhàn,
’S tha beauty an t-Srath air call a dhath Le steall de chathadh-làir.
Ged nach robh Beurla aig Rob a-chaoidh, bhiodh e a’ stobadh a-steach fhaclan Beurla do a chuid bàrdachd aig amannan. ’S dòcha gun robh e a’ riochdachadh
dòigh-labhairt nan uaislean a bha dhen bheachd gun robh e fasanta a bhith a’ cleachdadh fhaclan Beurla. Tha freagairt aig Iseabail do chasaidean Màiri. Ach
cò bha a’ bruidhinn ann an dha-rìribh – Iseabail no Rob fhèin? Fàgaidh mi sibh leis an rainn seo air a bheil mi fhìn uabhasach measail. Tha e a’
riochdachadh gu soilleir bòidhchead an earraich air a’ Ghàidhealtachd:
Glèidhidh ’n talamh chun an t-samhraidh Sin a chrann e ’n-dràst;
Beith is calltainn Latha Bealltainn Gealltanach air fàs.
Bidh gruth is crathadh air na srathaibh ’S teirgidh ’n cathadh-làir
Nach binn an sealladh, glinn a’ stealladh Laoigh is bainne ’s bàrr.
