Nuair a bha mi òg, bhiomaid a’ dol don Chomraich, ann an
Ros an Iar, air saor-làithean gach samhradh. Bha mo sheanmhair is m’
antaidh a’ fuireach ann, agus bhiomaid a’ dol ann airson am faicinn. Chòrd
an t-àite gu mòr rium, mar a chòrdas fhathast, agus cha robh càil na b’
fheàrr na bhith a’ falbh air chuairt sa mhonadh, no ann an eathar aig muir.
Timcheall na bliadhna naoi ceud deug, seasgad ʼs a h-aon (1961), nuair a
bha mi gu math òg, dh’fhalbh m’ athair, mo mhàthair ʼs mi fhìn air chuairt
gu àite iomallach air a bheil an Àirigh Dhriseach. Tha e grunn mhìltean bho
rathad nan carbadan-ola, mar a chanadh na seann daoine. Dh’fheumadh tu
coiseachd air ceum garbh – mar a dh’fheumas fhathast.
Bha an latha brèagha agus blàth, agus ʼs fhiach a chuimhneachadh airson sin
a-mhàin. Ach thachair rudeigin iongantach air an turas don Àirigh Dhrisich
a tha a’ ciallachadh gu bheil an latha sin a’ seasamh a-mach ann an sùil mo
chuimhne. Lorg sinn iolair mharbh na laighe air an talamh, faisg air a’
cheum. Iolair-bhuidhe a bha mòr is brèagha.
Dè thug bàs dhi? Uill, bha i air itealaich a-steach gu uèirichean-dealain.
Cha robh na pòlaichean is uèirichean air a bhith ann fada. Fhuair a’ Chomraich cumhachd an dealain dìreach ann an
naoi ceud deug, caogad ʼs a còig (1955).
Nuair a thill mi gu sgoil, bha agam ri èirigh air beulaibh a’ chlas agam
airson innse dhaibh dè rinn mi sna saor-làithean samhraidh. Dh’inns mi
dhaibh mun iolair mharbh, agus bha iad beò-ghlacte leis mo chunntas. Airson
dearbhadh dhaibh gur e an fhìrinn a bh’ agam, thug mi leam ite sgèithe a
tharraing mi bhon eun. Bha i na comharra de bhòidhchead nàdair – agus
bòidhchead na Gàidhealtachd.
O chionn ghoirid, bha mi a-staigh aig fear air a’ Chomraich, a’ gabhail
seanchas. Ghluais esan don sgìre mu thrithead bliadhna air ais. Dh’inns mi
dha mun iolair mharbh a lorg sinn o chionn faisg air seasgad bliadhna, agus
leum e far a chathrach, le dealas na shùilean. ‘Tha sin iongantach,’ thuirt
e. ‘Thig an ath-dhoras cuide rium.’
Chaidh sinn gu seòmar eile agus chuir mo charaid an solas air. Ann an
oisean an t-seòmar, bha cèis ghlainne le iolair-bhuidhe mhòr na broinn. Bha
i air a bhith air a gleidheadh le taxidermist ann an Sasainn, agus
abair gun do rinn e seoba math. Bha an iolair brèagha.
‘A bheil fios agad far an d’ fhuair mi an iolair?’ dh’fhaighnich mo
charaid.
‘Chan eil, gu dearbh,’ fhreagair mise.
‘Anns a’ mhonadh air ar slighe don Àirigh Dhrisich,’ thuirt e. ‘Mòran
bhliadhnaichean as dèidh gun do lorg thu fhèin tè anns an aon sgìre, cha
mhòr anns an aon àite.’
‘Dè thug bàs dhi?’ dh’fhaighnich mi.
‘Nach eil fhios agad?’ thuirt mo charaid. ‘Dh’itealaich i a-steach gu na
uèirichean-dealain. Feumaidh gun robh i a’ dol aig astar, oir dh’inns an taxidermist dhomh gun do bhris i a h-amhaich. ʼS e sin a thug bàs
dhi.’
‘Uill,’ arsa mise, ‘tha sin iongantach. Dà iolair air am marbhadh anns an
aon dòigh – an ìre mhath anns an aon àite, far an tig na uèirichean-dealain
faisg air a’ cheum choiseachd.’
Nuair a chanas daoine nach eil dòigh ann airson dealain a chruthachadh is a
lìbhrigeadh gun chron, saoilidh mi gu bheil iad ceart.
