Bha mi a’ bruidhinn an t-seachdain sa chaidh mu dhà iolair a lorgadh marbh
air a’ Chomraich. ʼS e iolairean-buidhe a bh’ annta le chèile. Ach dè mun
dà iolair eile a tha beò ann an Alba? A bheil, no an robh, iadsan ann an
Ros an Iar cuideachd? Tha mi a’ ciallachadh le sin – an iolair-mhara agus
an iolair-uisge. Uill, uaireigin, bha iad beò anns an sgìre. Tha mi airson
innse dhuibh mun deidhinn faisg air Poll Iù, tuath air a’ Chomraich. Tha na
cunntasan a’ tighinn bhon leabhar A Hundred Years in the Highlands
le Osgood MacCoinnich. Tha MacCoinnich ainmeil airson Leas Inbhir Iù a chur
air chois.
ʼS e uachdaran a bh’ ann am MacCoinnich. Ann am meadhan an naoidheamh linn
deug, fhuair e sealbh air pàirt de loch-uisge mòr ris an canar am Fionn
Loch. Bha am Fionn Loch ainmeil airson cho pailt agus cho mòr ʼs a bha na
bric ann. Bha na h-èisg cho lìonmhor ʼs gum biodh muinntir an àite gan
glacadh le sleaghan air an oidhche anns an Dàmhair agus san t-Samhain. Bha
iad a’ cleachdadh leusan de ghiuthas-blàir airson solas a thoirt dhaibh.
Tuath air an Fhionn Loch, tha loch beag ris an canar Loch an Iasgair. Rinn
an t-Suirbhidh Òrdanais eadar-theangachadh air an ainm mar ‘ fisher’s loch’. Tha mi an dùil gun robh iad a’ beachdachadh air
daoine a bhiodh a’ falbh don loch le slat. Ach tha an t-ainm a’ ciallachadh
‘loch na h-iolair-uisge’ – the loch of the osprey.
Tha Osgood MacCoinnich ga dhearbhadh anns an leabhar aige. Bhiodh na
h-iolairean-uisge ag iasgach anns na lochan gu lèir anns an sgìre. Ach
bhiodh iad a’ neadachadh air stac cas ri taobh Loch an Iasgair. Carson, ma-thà, a thugadh an t-ainm air an loch – Loch an
Iasgair, seach Loch na h-Iolaire? Uill, gu h-ionadail, ʼs e Ailean Iasgair
a chanadh daoine ris an iolair-uisge.
Tha MacCoinnich ag innse dhuinn mu thachartas duilich anns an sgìre
co-cheangailte ris an loch. Nochd dithis Shasannach ann an Taigh-seinnse
Pholl Iù latha a bha seo. B’ iadsan am Morair Huntingfield agus companach
aige. Nuair a chuala iad gu robh iolairean-uisge a’ neadachadh aig Loch an
Iasgair, chaidh iad ann le dealas. Gu mì-fhortanach, ʼs e mèirlich uighean
a bh’ annta.
Lorg iad an nead air an stac. Shnàimh sgalag aca a-mach chun an àite, ghoid
e an dà ugh às an nead agus shnàimh e air ais gu tìr. Bha na h-uighean aige
ann am bonaid air an do chùm e greim le fhiaclan. An do rinn MacCoinnich
càineadh air na mèirlich? Cha do rinn oir, mar a chì sinn an
ath-sheachdain, bha MacCoinnich fhèin ris an aon seòrsa mèirle.
Aig an àm sin, bha an iolair-uisge air a dhol à bith ann an Sasainn mu thràth. Cha robh fada aice ri dhol ann an Alba. Thathar
a’ tomhas gun deach i à bith an seo ann an naoi ceud deug is sia-deug
(1916) no mar sin.
Gu fortanach, tha an iolair-uisge a-nise pailt gu leòr ann an Alba
a-rithist. Tha i eadhon air ais a’ neadachadh ann an Sasainn. Ach co-dhiù
tha i air tilleadh gu Loch an Iasgair, chan urrainn dhomh innse dhuibh.
