Thairis air ceudan bhliadhnaichean, cha robh e gu diofar cò bha a’ riaghladh Eilean Mhanainn – Lochlannaich no luchd na Beurla. ’S e Gàidhlig a bh’ aig na
daoine cumanta. Anns an t-seachdamh linn deug, sgrìobh feadhainn gur e Beurla a b’ fheàrr leis na h-uaislean. Ach sgrìobh iad cuideachd ach gur e Gàidhlig
a bh’ aig càch.
Rinn Easbaig Mhanainn eadar-theangachadh de leabhar ùrnaighean tràth san t-seachdamh linn deug. B’ esan John Phillips. Bha e Cuimreach. Chruthaich e
siostam litreachaidh ùr. Cha robh e coltach ris an t-siostam ann an Alba no Èirinn. Ach cha do nochd an leabhar sin ann an clò aig an àm. Ann an seachd
ceud deug ’s a seachd (1707), nochd a’ chiad leabhar ann an clò – Prionnsabalan is Dleastanasan Crìosdachd. ’S e easbaig eile a rinn sin – Tòmas
Wilson. Thòisich esan pròiseact mòr – eadar-theangachadh a’ Bhìobaill.
Nochd am Bìoball Manainneach ann an seachd ceud deug, seachdad ’s a còig (1775). Ach cha do thachair e gun strì. Chaidh innse dhomh mu chlèireach. Bha am
fear seo ann am bàta. Bha sgrìobhainn a’ Bhìobaill aige. Bha e a’ dol don chlò-bhualadair. Chaidh am bàta air na sgeirean. Ach fhuair an clèireach gu
sàbhailte don chladach. Bha e a’ cumail na sgrìobhainn tioram os a chionn!
Bha na Manainnich uabhasach dèidheil air ceòl. ’S e an fhidheall a b’ fheàrr leotha. Ann am meadhan a’ gheamhraidh bha ceala-deug de chèilidhean is
dannsaidhean. B’ e sin Yn Kegeesh Ommidjagh – an Ceala-deug Amaideach!
Ann an seachd ceud deug, seasgad ’s a còig (1765), thàinig an t-eilean fo Chrùn Bhreatainn. Bha cùiltearachd a’ dol. Cha robh na Breatannaich toilichte.
Chuir iad às don chùiltearachd. Chaidh marsantaich Shasannach a dh’fhuireach ann an Eilean Mhanainn. Ach cha robh an eaconamaidh fallain. Chaidh mòran de
na h-eileanaich a-null thairis. Rinn an dà rud sin cron air a’ chànan.
Ach cha robh i deiseil airson bàsachadh. Agus, san latha an-diugh, tha i a’ dol am meud a-rithist.
