Bha mi ag innse dhuibh mu Dhòmhnall mac Fhionnla’ nan Dàn – am bàrd agus
sealgair Abrach. Chaidh a thiodhlacadh ann an Cladh Cille Choirill. Tha
clach-cuimhne anns a’ chladh dha ach chan eil fios le cinnt cà’ bheil an
uaigh aige. A rèir aithris bha leac ann uaireigin ga comharrachadh agus, cleas Dhonnchaidh Bhàin, sgrìobh am bàrd na leanas airson
a dhol oirre:
Fhir, a cheumas thar mo lic’, Seall a-rithist às do dhèidh, ʼS
cuimhnich – ged tha mi san uaigh – Gun robh mi uair cho luath riut
fhèin
.
Co-dhiù tha mi airson innse dhuibh mu bhàs Dhòmhnaill, a rèir beul-aithris
a chaidh a chruinneachadh anns an sgìre. Tha an naidheachd laghach agus, a
bharrachd air sin, tha i a’ toirt dhuinn briathrachas co-cheangailte ri
boghadaireachd.
Bha Dòmhnall a’ fàs sean. Ged a bha a bhean na b’ òige na e, chaochail i air thoiseach air. Bha e a’ fuireach cuide ri a nighinn.
Latha a bha seo, bha e gu h-àrd taobh Loch Trèig na shuidhe ann am bothan
agus e a’ coimhead a-mach air an uinneig. Bhiodh e an uair sin ochdad ʼs a
h-ochd bliadhna a dh’aois. Bha a nighean ag obair air aran a dhèanamh. Leig
Dòmhnall osna ‘Dè th’ ort, a dhuine?’ thuirt i.
‘Tha mi a’ faicinn ùdlaiche a’ tighinn a-nuas an sin, agus e cho brèagha ʼs
a chunna’ mi riamh. Agus ’s e a tha a’ cur caimir-inntinn orm nach urrainn
dhomh a thilgeil leis an t-saighead.’
‘Och, na bithibh a’ coimhead air rudan mar sin, a dhuine,’ thuirt i.
‘Thoir thusa an t-saighead a-nuas bhàrr an fharaidh,’ thuirt Dòmhnall. ‘Tha
i dreis ann a-nise, agus am bogha. Faic am bheil an taifeid fallain. Agus
faigh an t-saighead as fheàrr smeòir. Ma tha i garbh anns an roinn, suath i
ri clach an teinntein.’
Rinn an nighean sin. Leag Dòmhnall a thaic ris an uinneig. Tharraing e an
t-saighead agus leig e air falbh i. Thuit am fiadh. Agus cha mhòr nach do
thuit am bodach taobh an teine leis a’ bhriosgadh a thug e air.
‘Seo agad m’ iarrtas,’ thuirt e. ‘Sin agad an damh mu dheireadh a thilgeas
mi. Feann e agus cuir an t-seiche aige air dòigh agus thèid mo thiodhlacadh
ann an seiche an daimh sin ann an Cille Choirill. Na cuir air mo dhruim
idir mi. Ach cuir m’ aghaidh air Loch Trèig is air na monaidhean air a
bheil m’ inntinn a’ siubhal a h-uile latha.’
Tha mi airson soraidh a leigeil le Cladh Cille Choirill an-diugh oir tha
sinn air a bhith ann beagan sheachdainean. Ach bu mhath leam dìreach
geàrr-aithris a dhèanamh air an eaglais anns a’ chladh a tha gu math math
sean. A rèir beul-aithris, chaidh a togail – no ʼs dòcha ath-thogail (oir
tha an t-ainm gu math sean) – ann an ceithir cheud deug, ochdad ʼs a
ceithir (1484) le ceann-cinnidh nan Camshronach, Ailean nan Creach.
Thog Ailean seachd creachan ach, an dèidh làimhe, ghabh e aithreachas às.
Chuir e roimhe seachd eaglaisean a thogail airson a chuid aithreachais a
dhearbhadh. B’ e tè dhiubh Cille Choirill. Bha an eaglais anns a’ chladh mu
thràth nuair a chaidh Dòmhnall mac Fhionnla’ nan Dàn a thiodhlacadh ann, le
seiche daimh timcheall air agus aghaidh air Loch Trèig ʼs na monaidhean.
