Dè cho sean ʼs a tha am facal ‘siùcar’ ann an Gàidhlig? Tha mi a’
ciallachadh le sin – cuin a thòisich na Gàidheil air bruidhinn air ‘siùcar’
agus cò às a thàinig am facal? Tha MacBheathain ag innse dhuinn anns an
fhaclair aige – Etymological Dictionary of the Gaelic Language –
gur ann às a’ Bheurla Mheadhanaich sugre a thàinig e; agus gur
dòcha gun tàinig sin bhon Fhraingis sucre. Bidh sibh eòlach air an
fhacal ann an grunn chànanan Eòrpach – siùcra ann an Gàidhlig na
h-Èireann, siwgr ann an Cuimris, zucker ann an
Gearmailtis agus sakhar ann an Ruiseanais. Tha iad uile càirdeach
do chèile.
Ach dè tha a’ nochdadh anns a’ Bhìoball Ghàidhlig? Uill, gu h-iongantach ʼs
dòcha, chan eil am facal siùcar anns a’ Bhìoball ann.
No, ma thà, cha d’ fhuair mise lorg air. Ma tha sibh fhèin eòlach air an
fhacal siùcar anns a’ Bhìoball, bu mhath leam cluinntinn bhuaibh.
A bheil e, ge-tà, cho iongantach nach eil e ann? An robh muinntir na Roinn
Eòrpa eòlach air siùcar ri linn sgrìobhadh a’ Bhìobaill?
Chanainn nach robh.
A rèir choltais, ʼs ann ann an eileanan a’ Chuain Sèimh a thòisich
mac-an-duine air cuilc an t-siùcair fhàs. Sin sugar cane – cuilc
an t-siùcair. Chaidh an t-eòlas sin chun nan Innseachan. Fhuair na
Persianaich fios mu a deidhinn às na h-Innseachan, ach chùm iad dìomhair e.
Reic iad an siùcar, ach cha do dh’inns iad mun lus às an tàinig e.
Mhair an dìomhaireachd gus an robh cogadh ann eadar na h-Arabaich ʼs na
Persianaich anns an t-seachdamh linn an dèidh Chrìosda. Sgaoil cuilc an
t-siùcair gu iomadh dùthaich bhlàth an uair sin eadar ceann a tuath Afraga
agus ceann a deas na Spàinnte. Agus sgaoil am facal leis. Sharkara
ann an Sansgrait, shakar ann am Persianais, sukkar ann an
Arabais, succarum ann an Laideann, sucre ann am Fraingis.
Thathar dhen bheachd gun do ràinig am biadh milis seo Sasainn anns an
aonamh linn deug, nuair a bha ridirean nan cogaidhean-croise a’ tilleadh
dhachaigh bhon ear-mheadhanach.
Bhiodh siùcar bhon chuilc air Alba is Èirinn a ruigsinn goirid an dèidh
sin. Cha bhiodh e na iongnadh ged a thigeadh am facal ùr às a’ Bheurla a
bhathar a’ bruidhinn ann an Sasainn aig an àm. Ach cuin a thuirt Gàidheal
am facal ‘siùcar’ airson a’ chiad turais? Chan eil fhios a’m. Agus bu chòir
dhomh a ràdh, ged a tha muinntir ceann a tuath na Roinn Eòrpa a’ fàs
biotais siùcair an-diugh, cha do thòisich sin gu timcheall Bliadhna
Theàrlaich anns an ochdamh linn deug.
Ged nach eil am facal siùcar anns a’ Bhìoball, tha cuid dhen
bheachd gu bheilear ag ainmeachadh cuilc an t-siùcair ann no sweet cane. Mar eisimpleir, ann an Leabhar Ieremiah Caibideil 6,
Rann 20 tha seo ann (tha an Tighearna a’ bruidhinn):
C’uim an tig tùis o Sheba thugam-sa, agus a’ chuilc chùbhraidh o
dhùthaich fad-às? Chan eil bhur tabhartas-loisgte taitneach, ni mò tha
tlachd agamsa nur n-ìobairtibh.
Tùis o Sheba – incense from Sheba. Bha Seba ainmeil airson malairt
nan spìosraidhean. Agus a’ chuilc chùbhraidh o dhùthaich fad-às.
Thathar ag eadar-theangachadh sin mar sweet cane from a distant land ann am Beurla. An e sin cuilc an
t-siucair? Tuilleadh air a’ chuspair seo an-ath-sheachdain!
