Tha sinn air a bhith a’ cuimhneachadh a’ Chiad Chogaidh thar nan trì
bliadhna a dh’fhalbh, oir tha ceud bliadhna air a dhol seachad bhon uairsin. Am
measg nan ceanglaichean iongantach a chaidh a thogail anns a’ chogadh, bha
fear eadar mìltean de shaighdearan Gàidhealach agus Bedford ann an Sasainn.
Tha na saighdearan air an cuimhneachadh mar ‘The Bedford Highlanders’.
Bhuineadh na saighdearan don Highland Division, agus bha iad air
an tarraing às na Gòrdanaich, na Sìophortaich, Rèisimeid Earra-Ghàidheal is
Chataibh agus na Camshronaich. Chaidh iad ann an toiseach anns an Lùnastal
naoi ceud deug is ceithir-deug (1914). Bha iad ann airson costa ceann a
deas Shasainn a dhìon. Ach tro thìde, dh’atharraich an t-amas aca. Anns a’
Chèitean naoi ceud deug is còig-deug (1915), dh’fhalbh iad chun na Frainge
airson a dhol an sàs anns an t-sabaid anns na trainnsichean.
Chaidh iad a Bhedford air còrr is seasgad trèana. Taobh a-staigh dà latha,
ràinig seachd mìle deug duine à ceann a tuath na h-Alba am baile. Chan
fhaca Bedford a leithid riamh. Dh’fhaighnich boireannach de shaighdear cò
às a bha iad agus fhreagair e, ‘Ross-shire’. Cha robh i eòlach air a’
chainnt aige agus chuala i ‘Russia’. Chaidh fathann timcheall gur ann às an
Ruis a bha iad!
Ach, dhaibhsan a bha eòlach air Alba, cha robh mì-chinnt
ann. Bha fèilidhean air na saighdearan. Bha pìobairean a’ seinn am pìoban
mòra. Bha cuid mhath de na saighdearan a’ fuireach còmhla ri teaghlaichean
anns na dachannan aca, agus fhuair an dà shluagh air adhart gu math. Bha na
goireasan dachaigh ùr do chuid às a’ Ghàidhealtachd – uisge – fuar agus
teth – a’ ruith à tapaichean, agus gas airson còcaireachd. Cha robh sgeul
air tobraichean no teintean mònach!
Tha làrach-lìn ann air a bheil ‘The Bedford Highlanders’ agus ʼs fhiach a
choimhead oirre. Tha dealbhan iongantach oirre de shaighdearan Gàidhealach
ann am Bedford aig an àm sin.
Bha iad an sàs ann an trèanadh is deisealachadh airson a’ chogaidh. Bha iad
a’ drileadh. Dh’ionnsaich iad sgilean gunna is sabaid, chladhaich iad
trainnsichean mar a bhitheadh thall sa Bheilg no san Fhraing, agus
dh’ionnsaich feadhainn mu theicneòlas ùr – mar a chuireadh iad loidhnichean
fòn an sàs. Bha na pàircean làn shaighdearan, each agus leth-asalan.
Nuair a thàinig Oidhche Challainn, bha iomagain air muinntir a’ bhaile mun
dol a-mach aig na saighdearan. Am biodh iad fo smùid agus mì-rian? Chaidh
fathann timcheall gun robh iad a’ dol a chur fèileadh beag air an ìomhaigh
de John Bunyan anns a’ bhaile! Aig a’ cheann thall, cha robh trioblaid ann.
Bha dannsadh ann agus seinn ach cha robh e mì-rianail. Agus cha d’ fhuair
Bunyan fèileadh air!
Aig àm na Càisge, bha geamannan Gàidhealach ann. Ghabh mìle is ceithir
cheud duine àite sna farpaisean agus bha ceithir mìle deug neach-amhairc a’
coimhead orra.
Agus chan ann a-mhàin à ceann a tuath na h-Alba a bha na saighdearan.
Thàinig feadhainn, a bh’ air am beò-ghlacadh le fèin-ghiùlan nan Gàidheal,
às an sgìre fhèin, agus feadhainn à Lunnainn. Ach bha aon duilgheadas mòr
ann agus b’ e sin galar. Innsidh mi dhuibh mu dheidhinn sin anns an ath
Litir.
