Nuair a bha mi a’ fuireach anns an Eilean Sgitheanach aig toiseach nan naochadan, bha rud sònraichte math mun obair agam. Bha mi ag obair ann an
gnìomhachas a’ mhaoraich agus bhithinn a’ dràibheadh gu tric eadar An t-Ath Leathann agus Ealaghol, air fear de na rathaidean as brèagha
ann an Alba. Bhithinn a’ togail maoraich bho iasgairean aig cidhe Ealaghoil – àite le sealladh iongantach dhen Chuiltheann thar Loch Sgàbhaig.
Bha mi riamh a’ gabhail ùidh ann an dualchas an àite agus bha mi air leth toilichte nuair a thàinig leabhran a-mach an-uiridh mu ainmean-àite sgìre an
t-Sratha. Tha e dà-chànanach, air a sgrìobhadh leis an Oll. Iacob King agus Eilidh Sgaimeal a tha le chèile ag obair don bhuidhinn
Ainmean-Àite na h-Alba. Chaidh fhoillseachadh le Dualchas Nàdair na h-Alba.
Gu siar air Loch Slaopan, anns a’ mhonadh os cionn an rathaid, tha tobar. Air a’ mhapa ’s e Tobar Ceann a th’ air. Ach gu h-ionadail, ’s e Tobar a’ Chinn a
chanas daoine ris. Tha stòiridh anns an leabhar a tha a’ mìneachadh mar a fhuair e ainm. Anns an t-seann aimsir, nuair a bhiodh fear a’ faighinn bàs,
bhiodh aig an teaghlach no banntrach aige ri mart a thoirt seachad don uachdaran no ceann-feadhna. Aidh, tha sin ceart, bha iad dìreach air cuideigin a
chall, a bha ʼs dòcha a’ toirt airgead a-steach don teaghlach, agus bha aca ri beathach mairt prìseil a thoirt seachad cuideachd! Cha b’ e làithean geala a
bh’ ann ach làithean dubha!
Co-dhiù, chaochail an duine aig tè a bha seo. Bha i air a fàgail na banntraich le aon ghille agus bha i gu math bochd. Cha robh aice ach aon mhart. Thàinig
am bàillidh air a shon. Dh’iarr i air gun am beathach a thoirt air falbh, ach bha am bàillidh coma. Dh’fhalbh e leis a’ mhart.
Bha mac na banntraich, fear air an robh Dòmhnall mar ainm, air falbh bhon taigh nuair a thachair seo. Nuair a thill e agus a chunnaic e mar a dh’èirich do
a mhàthair, ghabh e an cuthach. Chaidh e an tòir air a’ bhàillidh agus ghlac e e air Druim an Fhuarain os cionn Loch Slaopan – far a bheil Tobar a’ Chinn.
Mharbh e am bàillidh agus gheàrr e a cheann dheth. Ghlan e an ceann anns an tobar, agus ʼs e sin a thug ainm dha.
Chaidh Dòmhnall far an robh an ceann-feadhna agus dh’inns e dha mar a thachair. An toiseach, bha an ceann-feadhna a’ dol ga chur bu bàs. Ach mheòraich e
air a’ chùis. Thuirt e ris a’ ghille, ‘Uill, mharbh thu am bàillidh, agus feumaidh tusa a bhith nad bhàillidh na àite’. Agus fhuair Dòmhnall obair mar
bhàillidh. Ach saoil an robh e deònach mart a thoirt air falbh bho bhanntrach eile, às leth an uachdarain?!
ʼS iomadh ainm-àite inntinneach a th’ anns an leabhran. Mar eisimpleir, faisg air baile beag ris an canar Na Torran, tha sloc air a’ chladach air a bheil
Leabaidh na Glais-Ghoilein. Thathar ga eadar-theangachadh mar ‘the bed of the grey greedy-gut’. ʼS e a bh’ anns a’ Ghlas-Ghoilean ach beathach mòr
a bhiodh a’ gluasad bho àite gu àite, a’ sireadh ionaltraidh. A rèir beul-aithris an eilein, bha e a’ dol cho fada ri Bhatarnais! Ma chì sibh e, nach cuir
sibh fios thugam!
