O chionn bhliadhnaichean cheannaich mi leabhar beag grinn a th’ air a bhith air leth feumail dhomh. ’S e Gaelic Idioms and Expressions – with Free Translations tiotal an leabhair. Chaidh a chur ri chèile le fear Donnchadh Dòmhnallach a bha na
mhaighstir-sgoile ann am Bun-sgoil Sandwickhill ann an Steòrnabhagh.
Chaidh an leabhar fhoillseachadh ann an Glaschu ann an naoi ceud deug, trithead ’s a dhà (1932) leis a’ Chomunn Ghàidhealach. Ach fhuair mi a-mach gum b’ e
sin an dàrna iris dheth. Thàinig a’ chiad eagran a-mach còig bliadhna roimhe sin ann an Steòrnabhagh. Tha e na thobar às an tarraing sinn eisimpleirean de
dheagh Ghàidhlig nàdarrach.
’S e an duilgheadas a bh’ ann nach b’ urrainn dhomh an leabhar a mholadh do dhaoine eile. Cha robh e ri fhaighinn ann an àite sam bith ach tro luchd-reic
sheann leabhraichean. Ach tha sin air atharrachadh o chionn ghoirid. Tha foillsichear ann an Alba Nuaidh air an leabhar a thoirt a-mach às ùr. ’S esan
Trueman MacMhathain aig Sìol Cultural Enterprises. Deagh charaid don Ghàidhlig a th’ ann.
Chan eil an leabhar buileach mar a bha e. Tha rudan a bharrachd ann. Tha faclan, abairtean is gnàthasan-cainnt ann a chaidh a chruinneachadh ann an Alba
Nuaidh. Mar eisimpleir, tha e mar a bhiodh ugh air aran ‘he is fidgety, unsettled’ agus spìonagan ‘little snowflakes when a fine, light
snow is falling.’
Anns an iris thùsail, bha ‘key words’ ann ach cha robh iad ann an òrdugh na h-aibideil. Cha robh iad furasta a lorg ann an cabhaig. A-nise, tha Trueman air
gach facal iuchrach a chur fa leth ann an òrdugh na h-aibideil, a’ tòiseachadh le aghaidh agus a’ crìochnachadh le ùr. Tha earrann ann de
sheantansan goirid agus abairtean, agus earrann eile de ghnàthasan-cainnt.
Anns a’ chiad earrainn, fo ceann, tha abairtean ann mar air ceann-turais ‘on business’, air ceann a stocainnean ‘in his stocking
feet’, ceann-adhart ‘pillow end of bed’ agus air a cheann fhèin ‘on his own account’. Tuigidh sibh nach eil leabhar seach leabhar – an
seann fhear no am fear ùr – a’ leantainn riaghailtean litreachaidh GhOC. Cha robh Gàidheil Chanada an sàs ann an GOC. Tha sinn car buailteach a bhith a’
dìochuimhneachadh gu bheil sluagh thar a’ chuain a’ cleachdadh ar cànain cuideachd.
Anns an dàrna earrainn, a-rithist a’ coimhead air ceann, tha gnàthasan-cainnt leithid – carson nach eil thu ann an ceann an eich? ‘why
are you not leading the horse?’, thug a’ bhanachag dhuinn gruth agus uachdar na cheann ‘the milkmaid gave us crowdie mixed with cream’ agus chan eil facal Beurla na cheann ‘he cannot speak or understand a word of English’. Ceart gu leòr, tha na h-eisimpleirean sin car seann-fhasanta!
Ach tha abairtean ann a bhios iomchaidh airson an latha an-diugh, leithid tha e ro fhada na cheann ‘he is too stubborn’, thug e a cheann fodha ‘he disappeared’ agus tha iarrtas gun cheann air clò mòr am-bliadhna ‘there is great demand for Harris Tweed this
year’ (rud a tha fìor, tha mi a’ tuigsinn!) Mo bheannachd air Trueman còir airson an leabhar feumail seo a chur an clò.
