Tha sanas air a’ ghàrradh ann an Cladh Chille Chuimein. Tha e a’ cuimhneachadh bàrd Gàidhlig a bha ainmeil ri a linn. Chaidh Gilleasbuig MacDhòmhnaill a
thiodhlacadh anns a’ chladh sin ann an ochd ceud deug is còig-deug (1815), ach chan eil clach-uaighe aige. Cha robh e a’ fuireach anns an sgìre agus cha
robh càirdean aige ann.
Bha e ann an Cille Chuimein oir bha e air an rathad a dh’Inbhir Nis. Bhiodh bàtaichean-aiseig a’ ruith air Loch Nis aig an àm sin, a’ dol a dh’ionnsaigh
Inbhir Nis. Tha dùil gum b’ e fàth a thurais na dàin aige fhoillseachadh. ’S iad muinntir Comunn Gàidhlig Inbhir Nis a chuir an sanas ann,
a’ comharrachadh a’ bhàird.
Rugadh Gilleasbuig ann an seachd ceud deug is caogad (1750) ann am Paibeil ann an Uibhist a Tuath. Bha a ghàirdean clì na bu ghiorra na ’n àbhaist, le
meanbh-chorragan air. Bha a ghàirdean deas ceart gu leòr, agus ’s ann leis an làimh dheis a bha e a’ sgrìobhadh.
Bha Gilleasbuig ainmeil airson a bhith ri aoir. Chlàir Alasdair MacIlleMhìcheil naidheachd mu dheidhinn turas a bha Gilleasbuig a’ tadhal air caraid ann am
Beàrnasdal san Eilean Sgitheanach. Fhuair an t-each aige mu sgaoil agus chaidh e a-steach don phàirc ionaltraidh aig fear-taca Bheàrnasdail. Bha cliù
aigesan mar spìocaire.
Dh’iarr am fear-taca airgead-dìolaidh air Gilleasbuig airson na dh’ith an t-each de dh’fheur. Chuir Gilleasbuig leth-chrùin air a’ gheata ach thòisich e
air òran aoireil a chruthachadh is aithris. Dh’iarr am fear-taca air a chuid airgid a thoirt leis, agus gun a bhith a’ gabhail an òrain tuilleadh.
Dh’fhalbh Gilleasbuig air muin eich le a leth-chrùin na sporan. Ach bha e fhathast a’ gabhail an òrain!
Tha stòiridh ann gun robh ceann-cinnidh nan Dòmhnallach, Sir Seumas Dòmhnallach Shlèite, a’ sealg ann an Uibhist a Tuath. Bha Gilleasbuig na ghille
fhathast aig an àm. Thàinig Sir Seumas tarsainn air teaghlach air an àirigh. B’ iad sin pàrantan Ghilleasbuig.
Bha Gàidhlig aig Sir Seumas agus chuir e ceistean air a’ bhoireannach mu a teaghlach. Dh’inns i dha gun robh dithis ghillean aice a’ faighinn foghlam ann
an sgoil na paraiste, agus gun robh fear dhiubh gun chomas ann am fear de na gàirdeanan aige. Feumaidh gun do thuig Sir Seumas gun robh i a’ ciallachadh
gun robh a’ chearrag air. Oir thuirt e, ‘Is bochd nach e Colla a th’ air mar ainm. Nam b’ e, bhiodh Colla Ciotach eile againn ann an cinneadh nan
Dòmhnallach.’ Tha mi an dùil gur e sin as coireach gur e ‘Gille na Ciotaig’ no ‘Gilleasbuig na Ciotaig’ a chanadh daoine ris mar fhrith-ainm, ged nach robh
e leis a’ chearraig.
Mar a thuirt mi, bha Gilleasbuig air an rathad a dh’Inbhir Nis nuair a chaochail e. Thathar an dùil gun do thadhail e air Alasdair Stiùbhart ann an Cille
Chuimein. Bha esan uaireigin na mhaighstir-sgoile ann an Uibhist a Tuath. Agus thathar a’ smaoineachadh gun deach feadhainn de dhàin Ghilleasbuig
fhoillseachadh anns a’ chruinneachadh de bhàrdachd air an robh Stewart’s Collection. Ach, gu mì-fhortanach, tha e coltach gun deach mòran dhiubh a
chall. Is mòr am beud.
