Bha mi a’ bruidhinn an t-seachdain sa chaidh mu eileanan ann an Linne Chluaidh. Am measg sin, bha Eilean Bhòid. Anns an leabhar – A Voyage Round the Coast of Scotland and the Isles – tha iomradh air Bòd. ’S e fear Seumas MacUilleim a sgrìobh an leabhar, a chaidh
fhoillseachadh ann an ochd ceud deug, ceathrad ’s a dhà (1842).
Tha MacUilleim ag innse dhuinn gu robh Bòd uaireigein gu math Gàidhealach ach gun robh a’ Ghàidhlig a’ falbh agus nach robh an cànan aig an òigridh
tuilleadh. Tha e cuideachd ag innse dhuinn mun ainm Bòd. Tha e ag ràdh gur ann à Ebudae a tha e a’ tighinn – an t-aon ainm às an tàinig Hebrides.
Cha robh an aon bheachd aig
an Urramach Alasdair Mac an Lèigh, ministear ann am Baile Bhòid aig deireadh an ochdamh linn deug agus toiseach an naoidheamh linn deug.
Bha Gàidhlig aigesan agus bhiodh e a’ dìon cliù a’ chànain. Thuirt e gun tàinig Eilean Bhòid à Eilean a’ Mhòid(e) ‘the island where the
court of justice (mòd) sits’. Ma tha sin fìor, nach e àite math a bhiodh ann airson a bhith a’ cumail a’ Mhòid Nàiseanta?!
Ach a bheil fear seach fear dhiubh sin ceart? Uill, gu fortanach, tha an sgoilear Gilbert Markús, à Oilthigh Ghlaschu, air leabhar fhoillseachadh o chionn
ghoirid mu ainmean-àite Eilean Bhòid. Anns an leabhar, tha e a’ toirt sùil air Bòd fhèin. Tha an t-ainm a’ nochdadh o shean ann an
làmh-sgrìobhainnean mar Botis, Bote agus Buyt. ’S e Bót no Bótar a nochdas anns na mòr-sgeulan Lochlannach. Mar sin,
tha an t-ainm a’ tòiseachadh le ‘b’ seach ‘m’. Faodar a bhith cinnteach, ma-thà, nach e Eilean a’ Mhòid a th’ ann.
Tha Gilbert Markús dhen bheachd gur e tùs ann an cànan nan Seann Bhreatannach as coltaiche. Tha facal Breatannais ann – bot – a bha a’ ciallachadh
‘àite-fuirich’, ach cuideachd ‘seipeal’ no ‘eaglais’.
Agus dè mun ainm Rothesay? Cò às a thàinig sin? Sgrìobh Seumas MacUilleim gun tàinig e às a’ Ghàidhlig Roth-suidhe (no Roth-suidhe o shean) ‘circular seat’, a’ ciallachadh àite far an robhar a’ cumail chùirtean-lagha. Sin am ‘mòd’ a-rithist. Ach, a-rithist, chan
eil e ceart.
Tha Gilbert Markús ag ràdh gur e tùs Lochlannach as coltaiche, ’s gu bheil e a’ ciallachadh ‘Eilean Ruðri’. Tha na mòr-sgeulan Lochlannach a’ dèanamh
iomradh air fear Ruðri a fhuair Eilean Bhòid bho Rìgh Haakon anns an treas linn deug. ’S e an duilgheadas le seo, ge-tà, gun robh Nirribhidh a’ call a
smachd air na h-eileanan mun àm sin agus gum b’ i a’ Ghàidhlig cànan Bhòid. Ach tha Gilbert Markús ag ràdh gur dòcha gun robh fear de shinnsirean Ruðri ann
air an robh ‘Ruðri’ cuideachd, oir bhiodh ainmean a’ ruith ann an teaghlaichean.
Ma tha sin fìor, an robh ‘Ruðrisey’ a’ seasamh airson Eilean Bhòid air fad? No an robh an seann dùn ann am prìomh bhaile an eilein air a thogail o thùs air
eilean beag? No a bheil –ey a’ seasamh airson eið no ‘tairbeart’, seach ‘eilean’? Chan eil fios le cinnt. Agus, ann an Gàidhlig, chan eil
e a’ cur cus dragh oirnn, oir ’s e ‘Baile Bhòid’ a chanas sinne co-dhiù!
