O chionn dà bhliadhna gu leth, ann an Litrichean còig ceud, trithead ’s a h-ochd (538) agus còig ceud, trithead ’s a naoi (539), thug mi sùil air
seanfhaclan co-cheangailte ri gobhair – no goibhrean, no goibhrichean mas e sin as fheàrr leibh. Uill, lorg mi fear eile o chionn ghoirid, agus seo e: Mas dubh, mas odhar, mas donn, is toigh leis a’ ghobhair a meann.
Tha gobhair gu math sòisealta. Tha iad a’ cumail gu dlùth ri chèile. Chan eil e gu diofar dè an coltas a th’ air meann no àl a’ mhinn, bidh an t-seann
fheadhainn measail orra. Chan eil e gu diofar dè an dath a th’ air meann, bidh a mhàthair ga thomhas mar brèagha. Nach eil sin fìor mu dhaoine cuideachd?
Mas dubh, mas odhar, mas donn, is toigh leis a’ ghobhair a meann.
Anns an leabhar aige In The Shadow of Cairngorm, tha an t-Oll. Urr. Uilleam Fearsithe ag ràdh gum biodh teaghlaichean de ghobhair gan rangachadh
fhèin anns a’ bhuaile airson cadal air an oidhche. Gu h-àrd, bhiodh a’ mhàthair, an uair sin an Nighean, an uair sin an t-Ogha. Às dèidh sin, bhiodh am
Fionn-ogha, “the great-grandchild”, agus an Dubh-ogha, “the great grandson’s grandson”.
Nise, chan eil mi buileach cinnteach am biodh a h-uile duine ag aontachadh gur e fionn-ogha “great grandchild” no gur e dubh-ogha“great great great-grandchild”. Tha dà ghinealach eadar na dhà a tha sin, agus cha chreid mi nach cuala mi daoine ag ràdh gur e dubh-ogha “great great-grandchild”, sin “the grandchild of a grandchild”.
’S dòcha gum bi beachd agaibh fhèin air seo, agus bhithinn toilichte cluinntinn bhuaibh. Ach seo mar a tha Dwelly ga aithris anns an fhaclair aige. Seo na
ginealaich sreath chèile: athair, mac, ogha, iar-ogha, fionn-ogha agus dubh-ogha.
Nam biomaid a’ dèanamh eadar-theangachadh gu Beurla, chanamaid mar a leanas: ogha, grandson; iar-ogha, great-grandson, fionn-ogha, great-great-grandson; agus dubh-ogha, great-great-great-grandson. Agus, nam biodh sibh ag iarraidh a dhol na b’ fhaide na sin, chanadh
sibh: iar-dubh-ogha is iar-iar-dubh-ogha agus ’s dòcha an uair sin direach fear no tè de shliochd an duine!
Mas ann air nigheanan a bhiodh sibh a’ bruidhinn, bhiodh e ag obair mar seo: ban-ogha, granddaughter; iar-bhan-ogha, great-granddaughter. Cha chuala mi fionn no dubh air an cleachdadh le ban-ogha. Ach ma tha sibh fhèin gan cleachdadh, bu mhath
leam cluinntinn bhuaibh.
Ma tha sinn ag obair an rathad eile – suas na ginealaich – tha e a’ dol mar seo: athair, father; seanair, grandfather; sinn-seanair, great-grandfather; sinn-sinn-seanair, great-great-grandfather is mar sin air adhart. ’S dòcha, an dèidh sinn-sinn-seanair gun
canadh sibh dìreach “sinnsear”!
Le boireannaich, tha e ag obair ann an dòigh choltach: màthair, mother; seanmhair, grandmother, sinn-seanmhair, great-grandmother, sinn-sinn-seanmhair, great-great-grandmother.
Nise, seo tòimhseachan dhuibh: Is mise iar-ogha mo shinn-seanar. Cò mi? Is mise iar-ogha mo shinn-seanar. Cò mi? Uill, ’s e am fuasgladh – mise! Ach bhiodh
sibh ceart cuideachd le bhith ag ràdh “mo bhràthair” no “mo phiuthar” no “mo cho-ogha”. Uill, tha mi air a dhol fada bho na gobhair, ach sin mar a tha. ’S
dòcha gun till mi thuca anns an ath Litir.
