An t-seachdain sa chaidh bha mi a’ bruidhinn mu Tannochbrae, Balamory agus Glendarroch – trì àiteachan ficseanail air prògraman telebhisein Albannach. Tha
na h-ainmean uile Gàidhlig no leth-Ghàidhlig. Tha Balamory a’ riochdachadh Baile Mhoire (stèidhichte air Tobermory no Tobar Mhoire ann am
Muile).
Nuair a bhios mi a’ ruith làithean Gàidhlig do dh’Albannaich aig nach eil an cànan idir, tha iad uile mothachail gur e ainm “fìor Albannach” a th’ ann am
Balamory. Ach chan eil fhios aca, mar as trice, gur e ainm Gàidhlig a th’ ann no dè tha e a’ ciallachadh – am baile aig Moire.
Nam biodh -mory no -Moire no -Mhoire ann an ainm-àite, dè a’ chiad eileamaid ris am biodh dùil? Cill(e), nach e? Àite co-cheangailte ris an Eaglais. Agus tha mòran dhiubhsan ann – Kilmory (cuideachd Kilmuir) no Cille Mhoire. Tha iad pailt air taobh an iar na dùthcha, eadar An t-Eilean Sgitheanach agus Siorrachd Àir. Tha a’ chuid as motha aca ann an
Earra-Ghàidheal.
Bha Glendarroch anns a’ phrògram Take the High Road. Bha am filmeadh air a dhèanamh ann an Lus, taobh Loch Laomainn. Chruthaich iad ainm
Gàidhlig airson a’ bhaile. Tha Glendarroch a’ tighinn bho Gleann Darach “glen of oaks”. Mar a thuirt mi an t-seachdain sa chaidh, tha àite ann an
Earra-Ghàidheal leis an dearbh ainm.
Cha tuirt mi càil thuige seo air dà phrògram eile air an telebhisean – Hamish MacBeth agus Monarch of the Glen. Uill, ’s ann an Lochdubh a bha Hamish MacBeth stèidhichte – deagh ainm Gàidhlig a tha sin. Agus chruthaich Compton MacCoinnich àite macmeanmnach
air an robh Glenbogle airson a nobhail Monarch of the Glen. Chanainn gu bheil e Gàidhlig, ach chan eil fhios a’m dè tha e a’ ciallachadh
– Gleann na Boglaich ’s dòcha?!
’S e an teachdaireachd, ma-thà – a’ coimhead thairis air na prògramanan gu lèir – ma tha sibh airson ainm baile a chruthachadh a tha aithnichte don
mhòr-shluagh mar “Albannach”, dèanaibh cinnteach gu bheil e stèidhichte air dualchas na Gàidhlig!
Ma tha sin fìor airson bailtean beaga dùthchail, a bheil e cuideachd fìor anns na bailtean mòra? Chaidh ainm a chruthachadh airson River City air
a’ BhBC. Ged a tha am filmeadh air a dhèanamh ann an Dùn Breatann, tha an stòiridh stèidhichte ann an Glaschu. Agus chruthaich iad ainm sgìre – Shieldinch. Chanainn gu bheil a’ chiad phàirt bhon t-seann Bheurla, a’ ciallachadh “bothain aig iasgairean”. Agus an dàrna eileamaid – uill,
Gàidhlig no Breatannais – innis no ynys, a’ ciallachadh “riverine meadow”.
Mus fhàg mi an cuspair seo, feumaidh mi rudeigin a ràdh mu charactaran cartùin air a bheil mòran Albannach cianail toigheach. ’S iad sin na Broons
agus Oor Wullie. Airson iomadach bliadhna cha deach innse dè am baile anns an robh iad a’ fuireach. Anns na naochadan, ge-tà, thàinig e a-mach – Auchenshoogle. Ainm dha-rìreabh Albannach – agus ainm Gàidhlig – Achadh an t-Seagail – field of the rye.
Sin Tannochbrae, Balamory, Glendarroch, Lochdubh, Glenbogle, Shieldinch agus Auchenshoogle. Shaoileadh sibh, nach ann air bailtean macmeanmnach a bha mi a’
bruidhinn, ach uisge-beatha!
