Dè th’ anns a’ chumantas eadar Tannochbrae, Balamory agus Glendarroch? Uill, airson sin a fhreagairt, feumaidh sibh a bhith eòlach air prògraman
telebhisein ann an Alba, cuid dhiubh rudeigin sean a-nise. Chan e dìreach prògraman a chaidh fhaicinn ann an Alba, ach a chaidh a dhèanamh agus a bha
stèidhichte ann an Alba.
Tha na h-ainmean uile Albannach don cridhe, ach chan e àite fìor a th’ ann an gin dhiubh. Chan fhaigh thu lorg air Tannochbrae, Balamory no Glendarroch,
ged a rachadh tu timcheall Alba le mapaichean nad mhàileid. Uill, ’s dòcha nach eil sin buileach fìor. Ma tha sibh ag èisteachd ann an Rubha Àird Driseig
ann an Earra-Ghàidheal, tha teans ann gum bi sibh ag èigheachd air an rèidio, “Haidh, Ruairidh, tha Glendarroch an seo aig iomall a’ bhaile againn!” Agus
tha sin fìor.
Ach chan eil fhios agam an robh an fheadhainn a chruthaich Glendarroch airson an telebhisein mothachail don àite faisg air Rubha Àird Driseig. Dh’fhaodamaid a ràdh gun deach na h-ainmean sin uile a chruthachadh às a’ mhacmeanmna. Agus tha e inntinneach gu bheil, anns gach ainm,
co-dhiù aon eileamaid Ghàidhlig, mura h-eil na dhà ann.
’S e Tannochbrae am baile anns an robh an sreath phrògraman Dr Finlay’s Casebook stèidhichte. Chaidh an t-ainm (agus an t-àite) a chruthachadh
leis an ùghdar A J Cronin, a thogadh ann an Siorrachd Dhùn Breatann. Nuair a chruthaich e an t-ainm, chaidh e gu eileamaid Ghàidhlig – tamhnach –
a’ ciallachadh “achadh torrach, gorm, gu h-àraidh am measg talamh garbh”. Ris a sin, chuir e eileamaid Albais – brae – a’ ciallachadh “leathad”.
Ach dè mu dheidhinn tamhnach? Chan eil sin ri chluinntinn ann an cainnt an t-sluaigh an-diugh, a bheil? Uill, chan eil ann an Alba. Ach tha ann an
Èirinn. A rèir Faclair Ó Dónaill, tha tamhnach ann an Gaeilge a’ ciallachadh “grassy upland, arable place in mountain”. Agus tha e cumanta gu leòr
ann an ainmean-àite, an dà chuid ann an Èirinn agus Alba.
Mar eisimpleir, ann am fìor cheann a tuath na Gàidhealtachd, tha àite faisg air Inbhir Ùige ann an Gallaibh air a bheil Tannach. Tha sin a’ tighinn bho tamhnach. Tha fhios gur e An Tamhnach a chanadh na Gàidheil ris.
Agus mus can duine agaibh – chan urrainn gur e ainm Gàidhlig a th’ ann ma tha e ann an sealladh Inbhir Ùige, tha Tannach air a chuairteachadh le àiteachan
mar Kinlochy, Dhuloch agus Achairn, a bharrachd air àiteachan le ainmean Lochlannach. Tha am facal a’ toirt deagh fhios dhuinn gun robh na daoine a thug an
t-ainm don àite a’ fuireach ann, agus ag àiteachadh na talmhainn. ’S e tuathanaich a bh’ annta.
Gu deas air Gallaibh, tha Tannachy ann am Bràigh Chat, ann an Srath Bhrùra. Tha Tannachy agus Porttannachy ann am Moireibh, faisg air Bucaidh, agus tha
grunn ainmean le tamhnach annta ann an diofar sgìrean eile, leithid Tannochside ann an Siorrachd Lannraig.
Ach, ’s ann anns an iar-dheas as pailte a tha iad. Eadar Siorrachd Àir agus Siorrachd Dhùn Phris, tha gu leòr dhiubh ann – ainmean mar Tannoch Burn,
Tannoch Flow, Tannockhill, Tannahill, Tannielaggie agus Tannacrieff. Uill, tha an ùine air ruith orm – tillidh mi don chuspair an ath thuras.
