Bha mi ag innse dhuibh mu Iain Geal Donn à Loch Abar a bhiodh a’ togail creach ann an Siorrachd Rois anns an t-seachdamh linn deug. Chuir Alasdair Breac
Gheàrrloch roimhe stad a chur air. Dh’fhastaich e Alasdair Buidhe MacAoidh à Srath Òiceall. Chuir Alasdair Buidhe peilear ann an Iain Geal Donn nuair a bha
Iain ann am bothan-àirigh aig Sgàrd Ruaidh ann an Srath Chonainn. Ruith na daoine a-mach às a’ bhothan, ach bha Alasdair agus a sgalag a’ feitheamh riutha.
Mharbh iad a h-uile duine aca, ach a-mhàin aon fhear a rinn a dhol-às.
Chuir iad corp Iain am broinn seiche an tairbh, agus chuir iad air a’ bhior-ròstaidh e. Dh’fhàg iad na cuirp eile far an robh iad. Chaidh Alasdair Buidhe
gu ruige Geàrrloch airson an naidheachd innse do dh’Alasdair Breac. Bha Alasdair Breac toilichte cluinntinn nach togadh Iain Geal Donn creach tuilleadh air
an fhearann aige. Chuir e teachdaire sa mhionaid gu ruige Caisteal Bhrathainn, ann an Ros an Ear, airson an naidheachd a thoirt don Mhorair MacCoinnich.
Nuair a ràinig an teachdaire Caisteal Bhrathainn, cò bha a’ gabhail dinnear cuide ris a’ Mhorair MacCoinnich ach Loch Iall, ceann-cinnidh nan Camshronach à
Loch Abar. Chaidh an dithis uachdaran a-mach air a chèile mun chùis, agus dh’fhalbh an Camshronach gun a dhinnear ithe. Chuir e gillean aige gu ruige Sgàrd
Ruaidh agus thug iad air falbh corp Iain. Chaidh dust Iain a thiodhlacadh anns a’ chladh anns a’ Chorpaich agus thogadh càrn dha mar chuimhneachan air.
Ach cha b’ e sin deireadh a’ ghnothaich. Chuir Loch Iall roimhe gum biodh feadhainn à Loch Abar a’ togail creach ann an Geàrrloch fhèin. Bhiodh sin mar
dhioghaltas air bàs nan Abrach ann an Sgàrd Ruaidh.
Chuala Alasdair Breac mun phlana seo, ge-tà. Chuir e feachd de dh’ochdad duine ri chèile airson seasamh ris na h-Abraich. Bha iad an dùil gun tigeadh na
h-Abraich tro Thoirbheartan agus chaidh iad ann airson coinneachadh riutha. Seo mar a chaidh an gnothach aithris anns a’ Cheltic Magazine ann an ochd ceud
deug, seachdad ’s a seachd (1877):
Nuair a thàinig a’ mhadainn, dh’fhalbh na fir, agus ma dh’fhalbh, gu dearbh bha am prasgan glè neo-sgeadachail, ach bha iad calma, neo-sgàthach. Cha b’
fhada gus an d’ ràinig iad Coire Dubh Liathaich … agus mar a bha a’ chùis gun chinnte, bha bothannan-àirigh air ùrlar a’ choire, agus
cha robh fios aig na Geàrrlaich nach robh na h-Abraich nan laighe anns na bothannan, ri foill falaich
.
Bha fear de na Geàrrlaich treun gu leòr gus a dhol a dh’ionnsaigh nam bothan leis fhèin. B’ esan Alasdair Ros. Ann an guth mòr, thug e dùbhlan do na
h-Abraich thighinn a-mach. Ach cha d’ fhuair e freagairt. Bha na h-Abraich air cluinntinn gun robh feachd de dh’ochdad duine a’ dèanamh orra, agus bha iad
air teicheadh dhachaigh.
Chaidh na Geàrrlaich dhachaigh tro Cheann Loch Iù, far an do thachair iad ri Ruairidh Breac mac Dhonnchaidh Bhàin, bàrd aig a’ Chromfhasadh. Sgrìobh
Ruairidh òran mun tachartas. ’S e an t-ainm a th’ air an òran Freiceadan a’ Choire Dhuibh. Tha e coltach gun robh muinntir Gheàrrloch gu math
measail air an òran sin fad ùine mhòr.
