Aig ceann shuas Shrath Chonainn, ann an Siorrachd Rois, tha loch ann air a bheil Loch Beannacharain. Gu siar air an loch tha baile-fearainn ann air a
bheil Scardroy ann am Beurla. Anns a’ Ghàidhlig thùsail, ’s e sin Sgàrd Ruaidh. Bha Uilleam MacBhàtair dhen bheachd gu bheil an t-ainm a’ ciallachadh “red scree”. Ach tha Iain Mac an Tàilleir ag innse dhuinn, anns an leabhar aige Place-Names of Scotland, a thàinig a-mach an-uiridh, gu bheil e a’ ciallachadh “red-brown swathe of land”.
Chan eil mi cinnteach dè as coireach ris an dath ruadh anns an ainm – ’s dòcha a’ chreag no an ùir. Ach, a-rèir beul aithris, ’s e fuil aig
beathaichean mairt a thug an t-ainm don àite. Seo an stòiridh:
Bha fear à Loch Abar a bha ainmeil airson a bhith a’ togail creach anns an t-seachdamh linn deug. B’ esan Iain Geal Donn mac
Dhòmhnaill Dhuibh. Bhiodh e gu tric a’ togail creach air taobh an ear-thuath na Gàidhealtachd agus a’ tilleadh dhachaigh tro ghlinn is
srathan mar Srath Chonainn.
Bha Iain agus a bhràthair Dòmhnall air a bhith a’ cur dragh mòr air coimhearsnachdan ann an Siorrachd Rois. Chuir ceann-cinnidh Clann ’ic Coinnich
Gheàrrloch, Alasdair Breac, roimhe gun dèanadh e a’ chùis air Iain an ath thuras a nochdadh e ann an Siorrachd Rois.
Chuir Alasdair fios a-mach gu muinntir a’ chinn a tuath, feuch faighinn a-mach cò an gaisgeach a bu treasa a bh’ ann anns na sgìrean sin. Thàinig fios
air ais thuige – Alasdair Buidhe MacAoidh à Srath Òiceall. Chuir e Alasdair Buidhe os cionn oidhirp gus sprèidh nan Rosach a dhìon bho na mèirlich Abrach.
Co-dhiù, chaidh Iain Geal Donn ’s a chompanaich gu ruige An Àmait, ann an taobh sear Rois, far an do thog iad dusan beathach mairt. Fear dhiubh, ’s e
tarbh a bh’ ann. Thill iad tro Shrath a’ Bhàthaich agus Srath Chonainn gu ruige taobh an iar Loch Beannacharain far an do chuir iad seachad an oidhche.
’S iad a thug an t-ainm Sgàrd Ruaidh don àite oir bha iad air na beathaichean a phutadh cho cruaidh ’s gun robh fuil a’ tighinn asta.
Bha sgalag aig Alasdair Buidhe – Abrach òg. ’S e an gille sin a thug fios do dh’Alasdair gum biodh na mèirlich a’ stad airson na h-oidhche ann am
bothan-àirigh ri taobh Loch Beannacharain. Chaidh an dithis aca don àite. Chuir Alasdair dos a ghunna ris a’ ghille. Thug e air a’ ghille gealltainn
gum biodh e dìleas dhà, seach do na h-Abraich eile.
Anns a’ bhothan, bha na mèirlich a’ ròstadh pìos dhen tarbh. Cha robh amharas sam bith aca gun robh Alasdair Buidhe air an tòir. Chuir Alasdair a
sgalag aig an doras. Chaidh Alasdair fhèin gu ceann eile a’ bhothain. Thog e sgrath bhon mhullach pìos beag. Chunnaic e Iain Geal Donn ga gharadh fhèin
aig an teine. Bha Iain ann an sunnd mhath. Bha na fir gu lèir ann an cròileagan timcheall an tèine.
Gu h-obann, dh’èigh Iain do a chompanaich, “An aire – tha mi a’ faighinn fàileadh pùdair!” Ach mus d’ fhuair e fhèin no càch cothrom dad a dhèanamh, chuir
Alasdair Buidhe peilear ann. Leum Alasdair sìos far a’ mhullaich agus chaidh e gu doras a’ bhothain airson taic a thoirt do a sgalaig. Agus chì sinn dè
thachair an uair sin an-ath-sheachdain.
