Seo na th’ aig Dwelly, anns an fhaclair aige, mun fhacal ùruisg: ‘being supposed to haunt lonely and sequestered places, water-god … the ùruisg had the qualities of man and spirit curiously commingled’. Bha
daoine a’ creidsinn annta ann am mòran àiteachan agus tha an dualchas làidir ann an Siorrachd Pheairt. Tha seann rann ag ainmeachadh an fheadhainn a b’
ainmeile ann am Braghad Albann:
Peallaidh an Spùit is Brùnaidh an Easain
Babaidh an Lochain is Brùnaidh an Eilein
Padarlan à Feàrnan, Peadragan, Patragan
Triubhas-dubh à Fairtirchill, Fuath Coire Ghamhnain
Cas-luath Leitir, Amhlagan Dubh
Catan Ceann-liath, is Ùruisg Dubh Eas Amhlagan
B’ e Peallaidh an Spùit am fear a bha a’ fuireach ann am Bun Eas faisg air baile Obar Pheallaidh. Thug e ainm do dh’Obar Pheallaidh. Bha Brùnaidh an Easain
a’ fuireach anns an aon allt, dìreach os cionn Pheallaidh. Thathar ag ràdh gun tigeadh an dithis ùruisgean a-mach air an oidhche, a’ cur dragh air muinntir
a’ bhaile. Cha chreid mi nach eil Brùnaidh a’ tighinn bhon Albais Broonie no Brownie. Air an làimh eile, tha urisk ann am Beurla
a’ tighinn bhon Ghàidhlig. Bha am Brùnaidh eile anns an rann – Brùnaidh an Eilein – a’ fuireach air eilean ann an Loch Tatha.
Cha robh na h-ùruisgean olc ach bha iad draghail. Latha a bha seo aig Àird Eònaig air bruach a deas Loch Tatha, bha boireannach a’ dèanamh
bonnaich-choirce. Thàinig ùruisg òg a-steach, gun chuireadh, agus shuidh e aig an teine. Nuair a bha a’ chiad bhonnach deiseil, ghoid e e, agus dh’ith e e.
Rinn e an dearbh rud leis an dàrna bonnach, agus an treas fear.
Bha am boireannach sgìth dhen dol a-mach aige agus chuir i bonnach teth far an stòbha air glùinean rùisgte an ùruisg. Leum e agus ruith e don eas, ag
èigheachd. Thàinig an seann ùruisg don taigh airson gearain, ach bha am boireannach air an doras a dhùnadh is a ghlasadh agus chan fhaigheadh e a-steach.
Bha iomadh stòiridh aig a’ bhoireannach sin mu na h-ùruisgean.
Agus tha stòiridh on Bhlàr Mhòr air taobh eile an locha, far a bheil allt ann, agus linne air a bheil Linne na Slige. O chionn fhada bha ùruisg, dom b’
ainm Sligeachan, a’ fuireach ann. Bha mac aig Sligeachan agus bhiodh esan gu tric a’ cur dragh air an t-seann bhean air a’ Bhlàr Mhòr. Bhiodh e a’
faighneachd dhith, gu dè an t-ainm a bh’ oirre. Ach bha i seòlta. Cha chanadh i ach, “Is mise mi fhìn; chan eil ann ach mi fhìn.”
Latha a bha seo bha e uabhasach draghail. “Dè an t-ainm a th’ ort?” dh’fhaighnich e a-rithist. “Mi fhìn, mi fhìn,” fhreagair am boireannach. Mu dheireadh
thall, dh’fhàs i sgìth dhen ùruisg òg agus thilg i pana uisge teth air a chasan rùisgte.
Nuair a chuala Sligeachan am fear òg a’ sgriachail, thàinig e na dheann. “Dè thachair?” dh’fhaighnich e. “Chaidh mo chasan a sgaldadh le
uisge teth,” thuirt an t-ùruisg òg. “Agus cò rinn e?” dh’fhaighnich Sligeachan. “Mi fhìn, mi fhìn!” thuirt am fear òg. “Is math sin,” arsa Sligeachan, “nam
biodh duine eile air a dhèanamh, bhithinn ga pheanasachadh.”
Tha e coltach nach do chuir an t-ùruisg òg dragh air a’ bhoireannach tuilleadh, agus nach d’ fhuair Sligeachan a-mach riamh cò thilg uisge teth air a mhac.
