Bha mi ag innse dhuibh mu Thaigh nam Bodach – no Taigh na Cailliche mar a ghabhas cuid air – ann an Gleann Cailliche, làimh ri Gleann Lìomhann ann an
Siorrachd Pheairt. ’S e rud iongantach a th’ ann, ann an àite brèagha, sìtheil am measg nam beann. Bha mi eòlach air ro làimh oir tha dealbh dheth air
còmhdach an leabhair Folklore of the Scottish Highlands le Anna Ros. Ach bha e fada na b’ fheàrr a bhith ann is an rud fhaicinn dhomh fhìn.
Tha an t-àite sa bheil e gu math fada a-mach às an rathad, ach cha robh mi fhìn ’s mo chompanaich buileach leinn fhèin. Thàinig fear a thadhal air an taigh
fhad ’s a bha sinn faisg air. Chan eil mi cinnteach an robh e ag ùrnaigh no dìreach a’ meòrachadh air beulaibh an taighe, ach bha e follaiseach gun tug an
t-àite buaidh mhòr air.
’S e Taigh na Cailliche a tha Ros, a tha na sgoilear de bheul-aithris, a’ gabhail air. Tha iomadh ciall air cailleach,
mar a bhios fios agaibh. Am measg an fheadhainn aig Dwelly tha old woman, nun agus seo: supernatural or malign influence dwelling in dark caves, woods and corries. ’S iomadh stòiridh a th’ againn mu na cailleachan a bhiodh a’ fuireach
anns na beanntan agus a bhiodh a’ dìon nan sgìrean aca. Tha mi air còrr is ceud ainm-àite a lorg ann an Alba anns a bheil am facal “cailleach” a’ nochdadh.
Tha Anna Ros dhen bheachd gu bheil an cleachdadh aig Taigh na Cailliche co-cheangailte ri adhradh don Chaillich, rud a bha cumanta aig aon àm. Tha i a’
sgrìobhadh mu dheidhinn “the genuine antiquity of the cult”. Agus tha i ag ràdh gun robh muinntir an àite a’ coimhead air a’ Chaillich mar spiorad
coibhneil. Seo an stòiridh a fhuair i à beul-aithris: Air droch latha geamhraidh o chionn fhada, nuair a bha cur-is-cathadh ann, chunnacas fear agus bean
a’ tighinn a-nuas far na beinne ann an ceann shuas a’ ghlinne. Bha iad le chèile anabarrach mòr.
Dh’iarr iad fasgadh is aoigheachd bho mhuinntir an àite, agus fhuair iad sin. Bha na daoine coibhneil dhaibh. Thogadh taigh-tughaidh don dithis agus thug
sin toileachas dhaibh.
Bha am boireannach trom le leanabh agus tro thìde rugadh leanabh-nighinne dhi. Bha an aimsir an-còmhnaidh fàbharach nuair a bha an teaghlach a’ fuireach
anns a’ ghleann. Bha an sprèidh fallain agus bha am bàrr math.
Ach thàinig latha nuair a bha aig an teaghlach ri falbh. Mus do dh’fhalbh iad, thug iad gealltanas seachad – nam biodh an taigh aca air a
chumail an òrdugh agus nam biodh muinntir an àite gan cuimhneachadh, bhiodh na geamhraidhean ciùin agus na samhraidhean blàth. Bhiodh sìth is sonas is
beartas aig na daoine a bh’ air a bhith coibhneil dhaibh.
Mar chuimhneachan air a h-uile càil, chaidh ionad beag a thogail ann an cruth an taighe. Aig a’ Bhealltainn a h-uile bliadhna, bhiodh na trì clachan a bha
a’ riochdachadh nan trì “diathan” – a’ Chailleach, am Bodach agus an Nighean – air an toirt a-mach. Air an latha ro Oidhche Shamhna, bhiodh iad air an cur
a-steach don taigh a-rithist airson an cumail blàth is cofhurtail fad a’ gheamhraidh. Agus chan eil an cleachdadh air sgur fhathast.
