An t-seachdain sa chaidh bha mi a’ bruidhinn mu ainmean-àite ann an Alba far a bheil an dreach Gàidhlig agus an dreach Beurla gu tur eadar-dhealaichte bho
chèile. Gu sònraichte, bha mi a’ toirt sùil air baile ainmeil ann am Fìobh. Bha e ainmeil a thaobh gnothaichean na h-eaglaise. ’S ann anns a’ bhaile sin a tha an t-oilthigh as sine ann an Alba. Agus tha e cuideachd ainmeil air feadh an t-saoghail airson a bhith na
dhachaigh do gholf.
Tha mi a’ ciallachadh St Andrews no, ann an Gàidhlig, Cill Rìmhinn. Thug sinn sùil air Cill Rìmhinn an t-seachdain sa chaidh, ’s
mar a dh’èirich e bho Ceann Rìghmonadh, “the end of the king’s muir”, agus mar a chaidh a chlàradh ann am meadhan an ochdamh linn ann an
làmh-sgrìobhainn Èireannach, Annala Uladh. An t-seachdain seo, tha mi airson sùil a thoirt air ainm ann am Beurla, St Andrews.
An toiseach, bha “St Andrews” co-cheangailte a-mhàin ris an eaglais. Bha eaglais ann an Cill Rìmhinn coisrigte don Naomh Anndra. Chan eil fios le cinnt
cuin a dh’èirich an ceangal eadar Anndra agus an t-àite seo. Chan eil fianais làidir ann airson sin ron aonamh linn deug.
Ach tha seann chunntas ag innse dhuinn gun deach cnàmhan aig an naomh a thoirt ann nuair a bha rìgh Cruithneach ann air an robh Ungus mar ainm. ’S dòcha gu
bheil sin a’ ciallachadh Aonghas mac Fhearghais a bha beò ann am meadhan an ochdamh linn. Agus ’s dòcha gun robh an t-àite ainmeil aig an àm sin air
sàillibh nan cnàmhan, agus gur e sin as coireach gun deach ainmeachadh ann an Annala Uladh.
A rèir sheann chunntasan
, ’s e fear Regulus a thug cuid de chnàmhan Anndra ann à Constantinople. Chuir e eaglais air chois aig Ceann Rìghmonadh le taic bho Rìgh Ungus. Thathar ag
aithris gun robh Regulus agus seachdnar chompanach aig Ceann Rìghmonadh nuair a nochd Ungus le arm. Bha e air a bhith a’ sabaid an aghaidh nàimhdean à
ceann a deas Bhreatainn. Chunnaic Regulus is a chompanaich solas naomh timcheall an rìgh agus thuit iad air am beòil dhìreach leis gun robh an solas cho
soilleir.
Dh’èigh aon duine, a bh’ air a bhith dall bho àm a bhreith, gun robh fradharc aige a-nise agus gum faca e ainglean. Choinnich Regulus ri Ungus aig geata
air an robh Matha no Mordurus mar ainm. Thug Ungus an t-àite do Dhia agus don Naomh Anndra. Dh’iarr e gum biodh e aca gu sìorraidh, agus
gum biodh an t-àite na mhàthair don a h-uile eaglais ann an rìoghachd nan Albannach.
Tha ainm a’ gheata inntinneach. Thathar a’ smaoineachadh gun tàinig Matha bho sheann chànan nan Cruithneach agus gur e an t-ainm a bh’ air ann an Gàidhlig
– Mordurus no “Mòr Doras”. Thathar ag innse dhuinn gun do chruthaich Regulus agus a chompanaich manachainn an sin.
Anns an deicheamh linn chì sinn easbaig Chill Rìmhinn air ainmeachadh mar episcopo Sancti Andree – the bishop of St Andrew – ach dh’fhaodadh sin a
bhith a’ ciallachadh dìreach ainm na h-eaglaise fhèin. ’S ann anns an dàrna linn deug a tha sinn a’ faicinn a’ bhaile air ainmeachadh a
rèir ainm na h-eaglaise, seach a rèir seann ainm a’ mhonaidh. Agus tha St Andrews air a bhith air chun an latha an-diugh.
