Bha an t-Albannach Griogair MacGriogair an sàs ann am foill. Chruthaich e dùthaich mhacmeanmnach – Poyais air Bàgh Honduras ann am Meadhan Ameireagaidh.
Bha e a’ cumail a-mach gun robh tiotal aige – His Serene Highness Gregor I, Prince of Poyais. An robh e às a rian? Cha chreid mi gun robh. Ach bha
e breugach.
Chuir e oifisean air dòigh ann an Dùn Èideann is Glaschu. Reic e fearann annta. Airson trì tastain agus trì sgillinn, gheibheadh duine acaire fearainn ann
am Poyais. Ann an ochd ceud deug is dhà air fhichead (1822), fhuair e iasad luach dà cheud mìle not – às leth “Riaghaltas Poyais”. Chlò-bhuail e airgead
Phoyais ann an Dùn Èideann. Air na notaichean bha sluagh-ghairm Ghàidhlig – tè nan Griogarach – ’S Rìoghail mo Dhream. Cheannaich mòran de na
h-Albannaich a bha a’ falbh a Phoyais an t-airgead ùr le airgead math Albannach. Cha robh luach sam bith anns an airgead ùr aca.
Dh’fhoillsich MacGriogair leabhar air an robh Sketch of the Mosquito Shore, including the Territory of Poyais. B’ e “ùghdar” an leabhair Captain
Thomas Strangeways. Mhol Strangeways an dùthaich. Bha i beartach, le airgead is òr gu leòr fon talamh. Cha robh galairean tropaigeach ann idir. Pàrras a
rèir choltais. Nach robh duine sam bith amharasach? B’ e an aon rud a bha fìor anns an leabhar, ’s dòcha, na faclan “Mosquito Shore”.
As t-fhoghar ochd ceud deug is dhà air fhichead (1822), dh’fhàg soitheach Lunnainn le seachdad duine air bòrd. Nam measg bha dotairean is luchd-lagha a
fhuair gealltanas gum faigheadh iad dreuchdan ann an seirbheis chatharra Phoyais. Trì mìosan an dèidh sin, sheòl long eile à Port Lìte ann an Alba. Bha dà
cheud duine air bòrd.
Dè lorg iad aig ceann thall an turais-mhara? Lorg coille mhòr mhòr le corra baile beag anns an robh dùthchasaich a’ fuireach. Cha robh tuineachas Eòrpach
ann idir. Cha robh sgeul air òr no airgead. Bha na mosgìotothan uabhasach. Cha robh ann am Poyais ach rud a bhuineadh do mhacmeanmna MhicGriogair. Dh’fhàg
na longan na daoine air tìr agus dh’fhalbh iad.
Cha deach cùisean gu math. Chaidh feadhainn dhen luchd-tuineachaidh a-mach air a chèile. Dh’fhuiling feadhainn galairean tropaigeach. Chuir aon duine, a bh’ air a chuid airgid gu lèir a chosg air a’ ghnothach, a làmh na bheatha fhèin.
Às dèidh dà mhìos chaidh cobhair a dhèanamh orra. Thugadh iad gu ruige British Honduras. Ach chaochail feadhainn anns an ospadal an sin. A-mach à dà cheud
gu leth neach-tuineachadh, cha robh air fhàgail beò ach timcheall air seasgad.
Chaidh fios a chur don riaghaltas ann an Lunnainn. Chuir iadsan soithichean bhon Chabhlach Rìoghail a-mach airson stad a chur air còig longan eile a bh’
air an slighe gu ruige Poyais. Thug na pàipearan-naidheachd ann an Lunnainn slaic mhòr air MacGriogair. Ghabh cuid “penniless adventurer” air.
Shaoileadh tu gum biodh an fheadhainn a mhair beò, agus a thill a Bhreatainn bho Mheadhan Ameireagaidh, fiadhaich le Griogair MacGriogair airson am
mealladh. Ach, gu h-iongantach, cha robh cuid aca deònach coire a chur air MacGriogair idir. Bha iad a’ coireachadh nan comhairleach is luchd-sgaoilidh
fiosrachaidh aige, seach am “prionnsa” fhèin.
Ach cha robh sgeul air MacGriogair. Bha esan air teicheadh bho Bhreatainn. Bha e a-nise anns an Fhraing. A’ cumail a chinn sìos? Cha robh, gu dearbh, mar a chì sinn an-ath-sheachdain.
