Bha mi ag innse dhuibh an t-seachdain sa chaidh gun do rinneadh oidhirp, anns an naoidheamh linn deug, ainm baile Steòrnabhaigh atharrachadh. Cha robh Fear-casaid a’ Chrùin ann an Steòrnabhagh aig an àm, Tòmas Druimeanach, sàsaichte le Stornoway. Chan eil fhios agam an robh
beachd aige air dreach Gàidhlig an ainm – Steòrnabhagh. ’S dòcha gun robh e coma mu dheidhinn sin. Ach bha e a’ cumail a-mach gun canadh cuid Stormaway agus nach robh fuaimneachadh an ainm tarraingeach idir do chlaisneachd nan Gall.
Ach dè an t-ainm a bha an Druimeanach ag iarraidh an àite Stornoway ? Uill – Port Royal. Seadh, Port Royal. Carson? Uill mar chuimhneachan
air an Rìgh – Uilleam IV – a thadhail air a’ bhaile ann an seachd ceud deug naochad ’s a trì (1793) – fada mus robh e na Rìgh. Bhruidhinn an Druimeanach ri
marsantaich ann an Steòrnabhagh agus bha e dhen bheachd gum biodh an sluagh toilichte mun atharrachadh. Sgrìobh e don uachdaran a bha cuideachd na
bhall-parlamaid, Seumas Stiùbhart-MacCoinnich: “..it is you,” sgrìobh e, “that has best right to claim the change from His Majesty though I hope you will
do me the justice in intimating to His Majesty... that it was I, humble individual, that suggested it as a mark of my respect to his Majesty...” Seadh.
Saoil an robh muinntir Steòrnabhaigh air an sgreamhachadh mar a bhiodh mòran an-diugh?!
’S dòcha gun robh Tòmas Druimeanach a’ coimhead le farmad thar a’ chuain, oir tha Port Rìoghail – uill Port Rìgh co-dhiù – anns an Eilean Sgitheanach. Bha
sin air ainmeachadh airson an Rìgh Seumas V a thadhail air a’ bhaile ann an còig ceud deug is dà fhichead (1540). Nan robh e math gu leòr do Phort Rìgh a
bhith a’ gabhail ainm air sàillibh ’s gun robh an Rìgh ann triop, nach biodh e math gu leòr do Steòrnabhagh a bhith a’ gabhail Port Rìoghail air fhèin?
’S e an duilgheadas a th’ ann gu bheil cuid dhen bheachd gun tàinig atharrachadh air an ainm Sgitheanach. Cluinnear fhathast seann Sgitheanaich a’ gabhail
Port Ruigheadh air a’ bhaile, seach Port Rìgh. Mas e Port Ruigheadh a bh’ ann bho thùs, tha sin a’ ciallachadh “slope harbour” seach “king’s harbour”. Ach chan eil sin cho romansach!
Co-dhiù, cha robh an Druimeanach soirbheachail agus mhair seann ainm Lochlannach Steòrnabhaigh chun an latha an-diugh – anns an dà chànan. Ach chan e
a-mhàin ainm a’ bhaile a bha air aire Fear-casaid a’ Chrùin. Bha e cuideachd dhen bheachd gum bu chòir crathadh a dhèanamh air riaghladh ionadail. ’S
dòcha, anns an dòigh sin, gun robh e air thoiseach air mòran eile.
Bha e airson ’s gun tigeadh riaghladh nan Eilean Siar, le ùghdarrasan stèidhichte ann an Inbhir Nis is Inbhir Pheofharain, gu ceann. Bha e ag iarraidh gum
biodh siorrachd ùr air a cruthachadh, air a riaghladh le ùghdarras stèidhichte ann an Steòrnabhagh. ’S e an t-ainm a bhiodh air an t-siorrachd sin – Lewis-shire. Siorrachd Leòdhais. Smaoinich! Ach chan eil mi cinnteach am biodh sin a’ gabhail a-steach Na Hearadh. Tha fhios nach biodh na
Hearaich riaraichte a bhith mar phàirt de Lewis-shire!
