Bha mi a’ coimhead air seann duilleag an latha eile a bhuineadh don phàipear-naidheachd Ghàidhlig Mac-Talla. Bha Mac-Talla air fhoillseachadh
ann an Alba Nuadh airson dusan bliadhna aig deireadh an naoidheamh linn deug agus toiseach an fhicheadamh linn. Air an duilleig bha an naidheachd bheag
laghach seo.
Chaidh Dòmhnall Mòr gu taigh an uachdarain a phàigheadh a mhàil. Nuair a bha e a’ fàgail an taigh mhòir thàinig fras uisge agus thug an t-uachdaran gu
coibhneil dha sgàilean airson an t-uisge a chumail dheth. Dh’fhalbh Dòmhnall, agus a cheann mòran na b’ àirde na bha e a’ tighinn oir bha e a’ meas gun
do chuir an t-uachdaran onair mhòr air.
Ach cha b’ fhada gus am facas a’ tilleadh e agus an sgàilean os a chionn mar a bha nuair a dh’fhalbh e. “Seo,” ars esan ris an uachdaran, “cha dèan e
an gnothach idir. Chan eil doras air an taigh agamsa air an gabh e toirt a-staigh agus b’ fheudar dhomh tilleadh leis.” A uill, Dòmhnall bochd!
Chan e an stòiridh beag laghach sin a thog m’ aire mun duilleig ann am Mac-Talla, ge-tà, ach briathrachas os a chionn. Tha am briathrachas a’
dèiligeadh ri rothaidheachd. A bheil sibh a’ tuigsinn an fhacail sin – rothaidheachd ? Tha e a’ ciallachadh “cycling”. Nise,
’s dòcha gur e baidhsagal a chanas sibh fhèin airson “bicycle”. Thàinig am facal sin bhon Bheurla. Agus gu h-inntinneach, chan eil e a’
nochdadh idir ann am Faclair Dwelly.
Ma choimheadas sibh ann an cuid de na faclairean Gàidhlig as ùire, chì sibh am facal rothair cuideachd airson bicycle. Rothair –
R-O-T-H-A-I-R. Ach ann an Dwelly, ’s e rothar – R-O-T-H-A-R. Tha am facal stèidhichte air roth, seann fhacal Gàidhlig airson cuibhle. Cluinnear sin fhathast ann am barra-roth, a’ Ghàidhlig air wheelbarrow. Co-dhiù, ann an Dwelly, tha am facal Beurla bicycle a’ nochdadh dà thuras. Agus seo a’ Ghàidhlig air a shon: rothar dà-chuibhleach agus each-iarainn. Uill,
chan eil mi a’ smaoineachadh gun canadh duine “each-iarainn” an-diugh!
Tha an t-alt ann am Mac-Talla ag ràdh: Seo faclan ùra Gàidhlig airson gach rud a bhuineas do rothar. Tha e coltach gun dèan iad mòran fheum do ar leughadairean an-dràsta nuair a tha rothaidhean cho lìonmhor anns gach àite.
Seo agaibh cuid de na faclan co-cheangailte ri rothar: cluas (handle); slat (handlebar); gabhal (fork), beann (prong of fork). Agus
’s e bonn a th’ aca air “tyre”.
Bonn - tha sin aig Dwelly cuideachd. Ach èistibh ri seo: bonn cruaidh (solid tyre), bolg-bhonn (pneumatic tyre). Tha bolg no balg a’ ciallachadh “air tube”. Ach cò chleachdadh bonn cruaidh air rothar an-diugh?!
Seo cuid eile de na faclan air an liosta: luasgan (spring); troighean (pedal), cnò (nut), tnachair (spanner), deocan (valve), teannaire (pump) agus priocadh (puncture).
Bidh sibh ag aithneachadh cuid de na faclan sin, ceart gu leòr, ach an cleachdamaid teannaire is priocadh an-diugh?
