Ann an ceann a tuath Eilean Hòdhaigh ann an Arcaibh tha àite air a bheil Glens of Kinnaird. Tha an t-ainm sin a’ coimhead rudeigin Gàidhealach, nach eil? Ach a bheil e? Chan urrainn dhomh a bhith cinnteach. Thug an sgoilear Ùisdean Marwick sùil air a’ chùis tràth san fhicheadamh linn agus cha b’ urrainn dhàsan a bhith cinnteach nas mò. Ann an grunn àiteachan ann an Arcaibh, lorgar glen no glens, agus loch – is eadhon lochan. Ach ’s dòcha gur e as coireach nach eil na h-ainmean sin uabhasach sean, no gun deach na faclan fhèin a-null mar fhaclan-iasaid don Bheurla Arcaich.
Thug Marwick sùil air ainmean-àite ann an Arcaibh a dh’fhaodadh a bhith Ceilteach – bho chànan nan Cruithneach a bha a’ fuireach ann ro na Lochlannaich – no eadhon bhon Ghàidhlig. Tha cuid dhen bheachd gun robh Gàidhlig aig na
manaich a lorg na Lochlannaich ann – tha ainmean mar Papa Westray, Papa Stronsay is Papdale a’ comharrachadh nam manach sin.
Bha Marwick dhen bheachd gu robh bailtean-fearainn air a bheil Airy a’ faighinn an ainmean bhon fhacal Gàidhlig "àirigh" – a shieling. Tha fios againn gun deach am facal sin a-null do chànan nan Lochlannach ann an Alba. Tha àiteachan air a’ Ghàidhealtachd air a bheil ainmean Lochlannach, le a-r-y –ary aig an deireadh. ’S e sin a’ Ghàidhlig àirigh – ach ann an Lochlannais. ’S e Kernsary ann an Ros an Iar eisimpleir dhiubh.
Chan urrainn dhomh mìneachadh carson a ghabh na Lochlannaich grèim air an fhacal Ghàidhlig sin oir bha facal acasan a bha a’ ciallachadh an aon rud – setr ann an seann Lochlannais. Tha ainmean-àite ann an Leòdhas a’ tighinn bho setr – leithid Siadair, Ungasiadair is Cairisiadair. Ach bha am facal a thàinig bhon Ghàidhlig air a chleachdadh ann an Lochlannais anns an t-seann làmh-sgrìobhainn mu Arcaibh – an Orkneyinga Saga.
’S e facal eile a nochdas ann an ainmean Arcach a dh’fhaodadh a bhith bhon Ghàidhlig – bràighe. Tha e càirdeach don fhacal brae ann an Albais ach tha e a’ nochdadh ann an co-dhiù dà ainm Arcach ann an riochd car Gàidhealach – Braemore faisg air Stenness air Tìr-mòr Arcaibh, agus ann am Faraclett ann an Rousay far a bheil leathad air a bheil Brae-an-finyan. A-rithist, chan urrainn dhomh a ràdh dè cho sean ’s a tha fear seach fear de na h-ainmean sin.
Ann an Eilean Shanndaigh – no Sanday – tha àite ann air a bheil the Kirk and Kill o’ Howe – dà chnoc le ceud meatair eatarra. Bha Ùisdean Marwick dhen bheachd gum b’ e an Kill, ceall no cille ann an Gàidhlig, is gun robh seann eaglais ann ri linn nan Ceilteach.
An uair sin thàinig na Lochlannaich agus thog iad kirk no eaglais aca fhèin pìos beag air falbh bhon t-seann eaglais Cheiltich.
Tha feadhainn cuideachd dhen bheachd gu bheil egil anns an ainm Egilsay – eilean eile ann an Arcaibh – a’ tighinn bho eaglais. Agus gu bheil Kili Holm, eilean beag dìreach gu tuath air Egilsay, a’ ciallachadh eilean na cille – le Kili a’ tighinn bhon Ghàidhlig.
Chan urrainn dhomh a ràdh le cinnt cia mheud facal Gàidhlig, no Cruithneach, a tha beò an-diugh ann an ainmean-àite Arcaibh. Glè bheag, chanainn. Tha a’ mhòr-chuid de na h-ainmean Lochlannach, ged a chaidh an atharrachadh gu dreach ùr stèidhichte air a’ Bheurla Arcaich. Ach tha iad gu math inntinneach, agus tha iad mar phàirt de dhìleab làidir nan Lochlannach anns na h-Eileanan mu Thuath.
