A bheil sibh eòlach air an ainm-àite – Auchenshuggle – ann an Glaschu? Tha sin a’ tighinn bhon Ghàidhlig Achadh an t-Seagail – the field of the rye. Uill, tha cnoc ann an Àird Chlach, eadar Inbhir Narann is Baile nan Granndach, air a bheil Tomashoggle (ann am
Beurla). Ann an Gàidhlig ’s e sin Tom an t-Seagail – the hillock of the rye. ’S e seagal an aon rud a dh’fhàsadh ann, a rèir choltais, oir bha an
talamh cho bochd.
Ach fon tom bha sìthichean a’ fuireach. Oidhche a bha seo nochd sìthiche air beulaibh a’ chroiteir a bha ag obrachadh na talmhainn an sin. Dh’iarr e air a’
chroitear min a thoirt dha oir bha e gann de bhiadh. Thug an croitear min dha.
Beagan oidhcheannan às dèidh sin thill an sìthiche. Thug e min shònraichte seachad – nach fhàsadh gann fhad ’s a chumadh an croitear is a’ bhean aige an
gnothach dìomhair. Ach air Oidhche Shamhna, thuirt bean a’ chroiteir rudeigin mu “mhin nan sìthichean” nuair a bha daoine eile a-staigh aca agus, anns a’
mhadainn, bha ciste na mine falamh agus cha robh sgeul tuilleadh air min nan sìthichean.
Ann an Àird Chlach tha togalach beag annasach ris an canar Tùr-cluig Àird Chlach no Ardclach Bell Tower. Tha e air cnoc os cionn seann eaglais na
sgìre, a tha ri taobh Uisge Èireann. ’S e sgìre thorrach a th’ ann agus bhiodh na fineachan à taobh an iar na Gàidhealtachd gu tric a’ togail creach innte
– a’ goid crodh bho mhuinntir an àite.
Chaidh an tùr a thogail ann an sia ceud deug, caogad ’s a còig (1655). Ged a tha e sean, tha e fhathast ann an deagh òrdugh agus ’s fhiach a dhol ga
fhaicinn. Air mullach an togalaich bha an clag. Bhiodh daoine ga sheinn nuair a thigeadh na creachadairean. Bha sin airson rabhadh a thoirt do mhuinntir an
àite gun robh cunnart ann. Aig bonn an togalaich, bha cealla dhorch anns am biodh eucoirich – no daoine a bha a’ togail creach – air an cur.
Ged a tha an togalach ann an deagh òrdugh, chan eil an clag ann an-diugh. A rèir beul-aithris, dh’fhàs na fineachan bhon taobh an iar cho seachd searbh
sgìth dheth, ’s gun do ghoid feadhainn aca e. Às aonais a’ chluig, cha bhiodh dòigh mhath aig muinntir Àird Chlach airson fios a sgaoileadh gu robh na
creachadairean ann.
Chaidh buidheann bheag de chreachadairean ann oidhche dhorch a bha seo. Choisich iad san abhainn an toiseach. Nuair a ràinig iad nàbaidheachd an
tùir-chluig, chaidh iad a-mach às an abhainn is chaidh iad suas am bruthach. Ràinig iad an tùr. Gu sgiobalta, shaoraich iad an clag bhon uidheamachd a bha
ceangailte ris. Thuit an clag don làr. Is iongantach mura rinn e fuaim mòr!
Co-dhiù, lean iad orra agus chuir iad teine ris an togalach. Feumaidh gu robh an tùr air a dheagh thogail oir, mar a bha mi ag ràdh, tha e fhathast na
sheasamh. Fhad ’s a bha an togalach a’ losgadh, agus na lasairean a’ soilleireachadh na h-oidhche, roilig na creachadairean an clag sìos am bruthach a
dh’ionnsaigh na h-aibhne. Chaidh e a-steach don uisge ann an linne dhorch aig bonn creige.
Bha e ann an sin airson ùine mhòir agus cò aige tha fios nach eil e san abhainn fhathast. Oir, a rèir beul-aithris, aig toiseach an
fhicheadamh linn, nuair a bhiodh an abhainn a’ sruthadh gu làidir, bhiodh muinntir an àite a’ cluinntinn fuaim car coltach ri clag a’ tighinn bhon uisge.
