An cuala sibh a-riamh an seanfhacal “Sgoltaidh farmad na creagan”? Sgoltaidh farmad na creagan. Anns an leabhar The Gaelic Otherworld,
tha Iain MacGriogair Caimbeul ag innse dhuinn mu thachartas a tha a’ dearbhadh an t-seanfhacail. Bha fear ann a bha gu math dìcheallach. Bhiodh e a’
dèanamh is a’ reic barrachd càise na duine sam bith eile anns a’ choimhearsnachd. ’S ann tric a bhiodh e a’ coiseachd seachad air taighean a nàbaidhean air
an rathad gu margaidh, le càbag ann am poca air a dhruim. ’S e càbag cnap mòr cruinn càise. Bhiodh na nàbaidhean làn farmaid, a rèir choltais, oir
cha robh càbagan mar sin acasan.
Là a bha seo, bha fear na càbaig a’ coiseachd seachad air taighean a nàbaidhean. Ach an àite càbag, bha clach-mhuilinn ann am poca air a dhruim. Bha na
nàbaidhean a’ coimhead air le farmad, agus iad a’ smaoineachadh gu robh càbag eile aige. Cha robh fios acasan gur e clach, seach càise, a bha anns a’
phoca.
Nuair a ràinig an duine a’ mhargaidh, dh’fhosgail e am poca. Ach dè lorg e? Bha a’ chlach-mhuilinn air a briseadh ann an dà phìos. Bha i air a sgoltadh. A
rèir a’ Chaimbeulaich, bha sin a’ dearbhadh na fìrinne anns an t-seanfhacal. Sgoltaidh farmad na creagan.
Ged a rugadh Iain MacGriogair Caimbeul anns an Apainn, bha e na mhinistear ann an Tiriodh, agus ’s ann anns an eilean sin a fhuair e cuid mhath dhen
bheul-aithris a chruinnich e. Bha e anns an eilean nuair a bha muinntir na Gàidhealtachd an sàs ann an strì airson còraichean fearainn agus cha robh
cùisean buileach sìtheil. Eadhon nuair a bha Achd na Croitearachd air a cur an gnìomh, bha cuid mì-thoilichte. B’ iad sin na coitearan – na daoine aig nach
robh còraichean air an fhearann.
Nuair a chuala coitearan Thiriodh gun d’ fhuair croitear tuathanas math air màl, bha iad feargach. Chuir iad stad air a’ chroitear bho bhith a’ cur stoc
air an fhearann. Chuir na h-ùghdarrasan feachd bheag de phoilis gu ruige Tiriodh, ach chuir muinntir an àite stad orra.
An dèidh sin, chaidh feachd mhòr de cheithir cheud duine a chur ann, feuch na coitearan a chur an grèim. Am measg sin bha dà cheud gu leth saighdear-mara.
Chuir na pàipearan-naidheachd luchd-aithris don eilean cuideachd. Air an là mu dheireadh dhen Iuchar – ’s e Disathairne a bh’ ann – choisich na saighdearan
timcheall an eilein, ach cha robh muinntir an àite deònach innse dhaibh cò na daoine a bha a’ briseadh an lagh. Thuirt fear-aithris an Scotsman
ris an luchd-aithris eile gum bu chòir dhaibh uile fuireach gu Diluain airson an aithrisean a chur gu tìr-mòr. Cha bu chòir dhaibh an t-Sàbaid a bhriseadh.
Ach gu h-os ìosal, chuir e fhèin calman gu tìr-mòr le aithris sgrìobhte mun a h-uile dad a thachair. Ach cha d’ fhuair an calman fada. Chuir sgaoth de
dh’fhaoileagan stad air agus thill e a Thiriodh. Bha duilleagan fear an Scotsman air an sgaoileadh air feadh an eilein, agus tha e coltach gun do
chòrd sin gu mòr ri muinntir an àite.
