Bha mi ag innse dhuibh naidheachdan à Loch Iubh co-cheangailte ris an Dàrna Cogadh. Thàinig a’ chuid a bu mhotha dhen fhiosrachadh bhon leabhar ‘Loch Ewe During World War II’ le Steve Chadwick. Mholainn an leabhar do dhuine sam bith aig a bheil ùidh ann an eachdraidh a’ chogaidh no ann an eachdraidh Rois an Iar.
Airson crìoch a chur air an t-sreath seo, bu mhath leam innse dhuibh mun t-soitheach an William H Welch a chaidh fodha faisg air beul Loch Iubh ann an naoi ceud deug, ceathrad ’s a ceithir (1944). Tha eagal orm gur e sgeul duilich a th’ ann.
Bha an William H Welch na shoitheach-saorsa no liberty ship a bh’ air a thogail anns na Stàitean Aonaichte. Bha na longan sin a’ giùlain bathar tarsainn a’ Chuain Siar mar phàirt dhen iomairt-chogaidh.
B’ e meadhan a’ gheamhraidh a bh’ ann agus bha an William H Welch a’ fàgail Lunnainn agus a’ dol gu ruige New York. Cha robh bathar sam bith na broinn. Bha i falamh, gun bhalaist. Bha sin a’ fàgail nach robh i furasta làimhseachadh ann an droch shìde. Agus air an t-siathamh latha fichead dhen Ghearran bha gèile is gailleann ann.
An dèidh dhi Lunnainn fhàgail bha an long gu bhith a’ cruinneachadh le feadhainn eile ann an Loch Iubh. Bhiodh iad an uair sin a’ dol tarsainn a’ Chuain Siar a New York mar chonbhoidh. Ge-tà, nuair a ràinig an William H Welch beul Loch Iubh, chaill i an t-àite aice airson tionndadh a-steach don loch. Chaidh a sguabadh a dh’ionnsaigh chreagan faisg air Eilean Furadh Mòr. Chaidh i an sàs air sgeir faisg air an eilean.
Dh’òrdaich an caiptean lasairean boillsgeach a chur an-àirde. Gu fortanach, a dh’aindeoin ’s gun robh an soitheach air a chuairteachadh le marcach-sìne, agus gun robh sneachd trom ga chur, chunnaic feadhainn air tìr-mòr na lasairean.
Thàinig soitheach-slaodaidh a-mach, feuch cobhair a dhèanamh air an William H Welch. Dh’fheuch iad trì tursan ri loidhne a chur a-null. Ach bha a’ ghaoth ro làidir. Bha an soitheach Ameireaganach a-nise ag aoidion agus chaidh a h-uile duine suas air an drochaid. Bha na tuinn a’ briseadh oirre agus ag èirigh gu caogad troigh. Aig sia uairean sa mhadainn bhris an long ann an dà leth.
Dh’fheuch an criutha ri cumail air bòrd cho math ’s a b’ urrainn dhaibh. Ach mu aon uair deug sa mhadainn chaidh a h-uile duine a bha fhathast air bòrd a sguabadh don mhuir. Cha do mhair a’ chuid a bu mhotha dhiubh fada.
Ach fhuair triùir gu tìr. Ràinig iad baile beag ris an canar An Uamhghaidh faisg air beul Loch Iubh. Bha sin ann am meadhan na maidne. Bha cur-is-cathadh ann. Aig fear de na taighean, bha dithis chaileagan a-muigh a’ togail fhàdan on chruaich-mhònaich. Ghabh iad iongnadh nuair a chunnaic iad triùir mharaichean a’ tighinn gan ionnsaigh.
Chaidh ochdnar fhear às a’ bhaile a-mach, feuch cobhair a dhèanamh air duine sam bith eile a bha beò air a’ chladach. Às an dèidh, chaidh dithis bhoireannach le plaideachan agus flasgaichean teatha. Agus innsidh mi dhuibh dè chunnaic iad anns an ath Litir.
