Tha mi a’ dol a dh’aithris sgeulachd dhuibh mu Dhreathan-donn. Chaidh a clàradh aig Ailidh Dall, Ailig Stiùbhart nach maireann, fear dhen luchd-siubhail agus sàr-sgeulaiche. Gabhaidh e cluinntinn ann an Gàidhlig air làrach-lìn Thobar an Dualchais. Tha dreach sgrìobhte dhith, ann am Beurla, anns an leabhar ‘Scottish Traditional Tales’. ʼS e an t-ainm a th’ air an sgeulachd ‘Mar a Fhuair Dreathan-donn Làmh-an-uachdair air Madadh-ruadh agus air Tuathanach’. No ann am Beurla, gu sìmplidh – The Wren. Nì mi fhìn i beagan nas giorra agus nas sìmplidhe.
Bha oidhche cur-cathaidh ann. Bha sneachd ann agus bha i fuar. Cha robh fios aig dreathan-donn càit an d’ rachadh e. Thàinig e gu caora anns a’ phàirc. ‘O,’ thuirt e ris a’ chaora, ‘an leig thu a-steach mi dha do chlòimh gu madainn?’
‘Cha leig,’ thuirt a’ chaora.
Thàinig e gu caorag bheag eile. ‘An leig thu a-steach mi dha do chlòimh gu madainn?’ thuirt e.
‘O, trobhad, a bhròinein,’ ars ise. ‘Cha dèan thu dolaidh orm a bhith a-staigh nam chlòimh.’
Nuair a bha an dreathan sa chlòimh, bha fallas air leis cho blàth ʼs a bha e. Ge-tà, anns a’ mhadainn, bha sgòrnan na caoraig air a ghearradh. Bha a’ chaorag marbh. Thuirt an dreathan-donn ris fhèin, ‘feumaidh mis’ am madadh fhaighinn a mharbh i.’
Chaidh e dhan tuathanach. Dh’innis e dha mar a thachair. Thuirt e nam biodh an tuathanach deònach am madadh a lorg, gum pàigheadh an dreathan-donn e.
Thuirt e ris an tuathanach, ‘ma nì thu sin dhòmhsa, bheir mi dhut baraille-fìon a thàinig a-staigh air a’ chladach.’
Thug an tuathanach each agus càrn leis don chladach. Chuir e am baraille air a’ chàrn. ‘Nise,’ thuirt an dreathan-donn, ‘tha mi an dòchas gun lorg thu am madadh a mharbh a’ chaorag.’ Ach mhaoidh an tuathanach air gun cuireadh e ceann an dreathain dheth le a chorraig.
Thuirt an t-eun gun dòirteadh e am baraille-fìon. ‘Cò leis a dhèanadh tu sin?’ thuirt an tuathanach. Agus thòisich an dreathan air dobaig is dobaig air. Thog an tuathanach tuagh às a’ chàrn. Dh’fheuch e air an dreathan-donn. Ach bhuail e am baraille. Cha robh càil air fhàgail dheth!
‘Nì mi nas miosa na sin ort,’ ars an dreathan-donn. ‘Marbhaidh mi an t-each agad.’
‘Cò leis a dhèanadh tu sin?’ ars an tuathanach.
Chaidh an dreathan-donn a-null don each agus thòisich e air dobaigeadh fo a dhosan e. Thog an tuathanach an tuagh. Ach bhuail e ceann an eich leis agus chuir e eanchainn a-mach.
‘Nì mi nas miosa na sin ort,’ ars an dreathan-donn. ‘Brisidh mi an càrn agad.’ Bha an dreathan a’ dobaigeadh air a’ chàrn agus bha an tuathanach a’ feuchainn ri a bhualadh leis an tuagh. Aig a’ cheann thall bhris an tuathanach an càrn gu lèir.
‘Nì mi nas miosa na sin ort,’ ars an dreathan-donn. ‘Brisidh mi do lurgainn.’ Agus thòisich e air dobaigeadh air lurgainn an tuathanaich. Dh’fheuch an tuathanach air an eun le a thuagh. Ach bhris e a lurgainn fhèin agus cha robh comas aige èirigh. Agus chì sinn an-ath-sheachdain mar a thachair don dreathan-donn.
