Tha mi air a bhith a’ feuchainn ri faighinn a-mach an robh ceangal ann
eadar Ruairidh MacIlleathain agus a’ Ghàidhealtachd. Tuigidh sibh nach eil
mi a-mach orm fhìn! Tha mo smuaintean air an fhear mu dheireadh a dh’fheuch
ris a’ Bhanrigh Bhictoria a mhurt – Ruairidh Eideard MacIlleathain. Tha na
seann chunntasan ag innse dhuinn gur ann à Alba a bha e, ach chan eil iad
ag innse càite. Bha e fhèin agus a phàrantan a’ fuireach ann an Sasainn. ’S
dòcha gun robh e de shliochd muinntir na h-Alba. Cò aige tha fios.
Co-dhiù, air an dàrna latha dhen Mhàrt ochd ceud deug, ochdad ’s a dhà
(1882), loisg Ruairidh air a’ Bhanrigh le gunna-làimhe ann am Windsor. Bha
a’ Bhanrigh dìreach air Windsor a ruigsinn air trèana, agus bha sluagh a’
feitheamh rithe aig an stèisean-rèile. Nam measg, bha Ruairidh. Bha a’
Bhanrigh, agus buill eile dhen teaghlach rìoghail, air coiseachd thar ùrlar
an stèisein. Bha iad air a dhol a-steach a charbad a bha a’ feitheamh.
Loisg Ruairidh a ghunna. Cha do rinn am peilear cron, agus chaidh am
ball-airm a thoirt bhuaithe. Bha aithrisean ann aig an àm gur iad
sgoilearan à Colaiste Eton a ghabh grèim air MacIlleathain. Bha e an uair
sin air a chur an grèim le poileas.
Eadar ochd ceud deug is ceathrad (1840) agus ochd ceud deug, ochdad ’s a
dhà (1882), chaidh oidhirp a dhèanamh air beatha na Banrigh ochd tursan. B’
e an oidhirp mu dheireadh an tè aig Ruairidh Eideard MacIlleathain. Ach dè
bha a’ gluasad an duine? Carson a bha e ag iarraidh a’ Bhanrigh a
mharbhadh?
Uill, bha MacIlleathain fhèin a’ cumail a-mach nach robh e ag amas air a’
Bhanrigh, ach air cuibhlichean a’ charbaid aice. Dha rèir fhèin, bhreab an
gunna na làimh agus ’s e sin a bu choireach gun deach am peilear a-steach a
dhoras a’ charbaid. Bha e dìreach airson aire a thoirt don t-suidheachadh
anns an robh e, agus e beò ann am bochdainn. Bha Bhictoria fhèin dhen
bheachd, ge-tà, gun robh an Leathanach air a bhith ag amas air a murt ann
an dha-rìreabh.
Bha gu leòr de dhaoine a’ dèanamh dheth gun robh e às a rian. Bha e air a
bhith a’ bruidhinn ri Dia, a dh’inns dha gum biodh e uaireigin air
rìgh-chathair Bhreatainn. Thug Dia an àireamh ceithir mar àireamh dìomhair
dha agus an dath gorm mar dath dìomhair dha. Tha cunntas eile ann gun do
sgrìobh e dàn don Bhanrigh. Fhuair e freagairt bho thè a bhiodh a’
dèiligeadh ri litrichean don Bhanrigh, agus chuir sin cais’ air. Feumaidh
nach d’ fhuair toradh a sgrìobhaidh am moladh a bha e ag iarraidh.
Chuir Ruairidh seachad còrr is bliadhna ann an dachaigh dhaibhsan a tha a’
fulang le tinneas-inntinn. Bhiodh a bhràithrean agus a phiuthar a’ cur
airgead thuige, ach bha e gu math bochd. Dh’fhuirich e mar iomrallaiche ann
an ceann a deas Shasainn, a’ falbh bho bhaile gu baile.
Aig a’ cheann thall, mar a chì sinn, thug Ruairidh air na
h-ùghdarrasan-lagha ann an Sasainn ’s a’ Chuimrigh an lagh atharrachadh.
Tuilleadh bhuam an-ath-sheachdain.
