Bha mi ag innse dhuibh mu Uilleam Uallas. Bha e airson dìoghaltas a
dhèanamh air an riaghladair Shasannach ann an Lannraig. Dhìrich e an
staidhre gu seòmar-cadail an riaghladair. Ann am faclan an ùghdair, Aonghas
MacCoinnich, ‘chuir e a neart an aghaidh an dorais, agus dh’fhàisg e
a-steach roimhe e.’
Leum an Sasannach a-mach às an leabaidh. Ghlaodh e, ‘Cò tha a’ dèanamh na
h-iorghail seo?’
‘Mise, Uilleam Uallas,’ fhreagair am fear eile, agus sgolt e ceann a
nàmhaid le a chlaidheamh. Bha ùpraid ann an uair sin, air feadh sràidean a’
bhaile. Aig deireadh a’ ghnothaich, bha an t-uabhas de na saighdearan
Sasannach marbh, agus bha Lannraig ann an làmhan luchd-strì na h-Alba.
Nuair a sgaoil an naidheachd mu na thachair ann an Lannraig, fhuair Uallas
àireamh mhòr de dhaoine tapaidh ga leantainn. A rèir a’ chunntais, bha na
Sasannaich, a bha a’ feuchainn ri smachd a chumail air Alba, a’ gabhail
eagal ro Uallas. Ach bha iad seòlta. An àite a bhith ri cogadh na aghaidh,
chuir iad cuireadh thuige coinneachadh riutha. Bha iad ag iarraidh
bruidhinn ris, ma b’ fhìor, mu shìth.
Bha a’ cho-labhairt ann an togalach mòr fiodha ann an Inbhir Àir. Tha an
t-ùghdar ag innse dhuinn gun robh na h-Albannaich car faoin. Mar a tha an
seanfhacal ag ràdh:
Am fear nach bi olc air aire, cha smaoinich e air olc fear eile
. Fhad ʼs a rachadh gach fear aig Uallas a-steach, fear mu seach, bha
ròpa-crochaidh a’ feitheamh ris. Fear an dèidh fear, chaidh an crochadh.
Bha an cuirp air an tilgeil air muin a chèile.
Bha Uallas fadalach. Nuair a ràinig e an t-àite, chuir boireannach stad
air. Dh’inns i dha gu dè bha a’ tachairt am broinn an togalaich. Cha deach
Uallas a-steach. Dhùin e fhèin is a chàirdean an togalach, agus chuir iad
teine ris. Chaidh mòran a mharbhadh. ʼS ann mar sin a chrìochnaich
‘Pàrlamaid Dhubh Inbhir Àir’.
Rinn Uallas nàdar de chogadh-guerilla an uair sin. Mean air mhean, fhuair e
smachd air a h-uile gearastan ann an Alba gu tuath air Abhainn Foirthe, ach
a-mhàin Caisteal Dhùn Dè. Anns an Lùnastal dà cheud deug, naochad ʼs a
seachd (1297), bha an t-arm aig Uallas a’ cuartachadh Caisteal Dhùn Dè.
An uair sin, chuala Uallas gun robh Iarla Shurraidh a’ tighinn na aghaidh.
Rinn Uallas air Sruighlea airson coinneachadh ris na Sasannaich mus
fhaigheadh iad tarsainn na drochaid an sin. B’ e sin an aon rathad furasta
faighinn gu tuath. Gu sear air an drochaid, bha an abhainn ro leathann. Gu
siar, bha boglach mhòr ann.
Tha an cunntas ag innse dhuinn gun robh Iarla Shurraidh ‘glè shean agus ann
an droch shlàinte. B’ ann aig Ùisdean Cressingham, Fear-ionmhais Alba, a
bha comannd an airm ann an dha-rìreabh’. Chaidh gu leòr de dh’uaislean na
h-Alba a-null gu taobh Shasainn, oir cha robh iad a’ faicinn gum biodh
Uallas soirbheachail. Cha robh anns an arm aige ach an treas cuid de
dhaoine a bh’ aig Cressingham. Ciamar a dhèanadh arm na h-Alba an gnothach?
Ge-tà, rinn, mar a chluinneas sinn an-ath-sheachdain.
