Bha mi ag innse dhuibh mu Uilleam Uallas. Tha na cunntasan mu dheidhinn às
an leabhar ‘Eachdraidh na h-Alba’. Bha Uallas a’ strì airson Alba a chumail
neo-eisimeileach o chionn còrr is seachd ceud bliadhna. Latha a bha seo,
nuair a bha e a’ fuireach ann an Inbhir Àir, chaidh e a dh’iasgach anns an
abhainn. Bha e fhèin is balach a’ tilleadh dhachaigh le basgaid làn bhreac.
Thàinig dithis no triùir shaighdearan Sasannach nan rathad.
Dh’iarr na saighdearan air na h-Albannaich a’ bhasgaid agus na h-èisg a
thoirt seachad. Bha Uallas deònach roinn de na bric a thoirt dhaibh. Ach
cha robh na saighdearan riaraichte le nì na bu lugha na ʼn t-iomlan. Chaidh
an dol a-mach eatarra gu buillean.
Cha robh armachd aig Uallas ach a shlat-iasgaich. Le ceann reamhar na
slaite, thug e buille air fear de na saighdearan na cheann. Thuit an
Sasannach marbh. Thog Uilleam claidheamh an duine mhairbh agus rinn e air
na saighdearan eile leis. Theich iadsan lem beatha, agus chaidh Uilleam
agus a charaid dhachaigh leis a’ bhasgaid agus na h-èisg.
Tha an t-ùghdar, Aonghas MacCoinnich, ag innse dhuinn gun do theich Uallas
‘a bhith fon choill car ùine, ʼs an dèidh sin àite eile dhen dùthaich a thoirt air far nach robh an
gnìomh cho aithnichte.’
Bliadhna an dèidh sin, bha Uilleam air pòsadh. Bha e a’ fuireach ann am
baile Lannraig. Latha a bha seo, bha e a’ coiseachd tron bhaile. Bha e air
a sgeadachadh ann an deise uaine. Bha buidheann còmhla ris.
Thàinig Sasannach mì-mhodhail nan rathad, agus thòisich e air magadh orra.
‘Seadh,’ thuirt e ri Uallas, ‘a bheil thu air tighinn às ùr a-nall thar
fairge?’
Lean Uallas air adhart. Cha robh e ag iarraidh a bhith an sàs ann an sabaid
air an t-sràid. Thàinig tuilleadh shaighdearan Sasannach. Bha iad uile ri
mì-mhodh is fanaid. Mu dheireadh, bhuail fear dhiubh ceann na truaill anns
an robh an claidheamh aig Uallas. Ghrad-tharraing an t-Albannach a
chlaidheamh a-mach, agus chuir e an saighdear gu talamh le aon bhuille.
Bha sabaid mhòr ann an uair sin. Ach chaidh aig Uallas air a dhachaigh a
ruigsinn, le taic a charaidean. An uair sin, a-mach leis air an doras chùil
gu coille far an deach e am falach.
Rinn
an riaghladair Sasannach, Heselrig, dìoghaltas air Uallas.
Loisg e taigh Uallais agus chuir e a bhean gu bàs. Theich ban-òglach a bh’
aice gun fhios a-mach don choille. Dh’inns i a h-uile nì do Uallas agus do
a luchd-leanmhainn.
‘Chan urrainn dhuinn ise a thoirt air ais,’ thuirt Uallas ri càch. ‘Ach
chan fhaicear tàmh agamsa gus an dèan mi dìoghaltas.’ Air an dearbh oidhche
sin, thionail e trithead fear – daoine dìleas is misneachail. Chaidh iad gu
sàmhach a-steach don bhaile. Ràinig iad taigh an riaghladair. Bha staidhre
eadar an t-sràid agus doras aig rùm uachdrach anns an robh an riaghladair
na laighe. Dhìrich Uallas an staidhre air thoiseach air càch. Agus innsidh
mi dhuibh na thachair an uair sin anns an ath Litir.
