Bha mi ag innse dhuibh mun cheatharnach ainmeil, Seumas Mac a’ Phearsain à
Bàideanach. Bha e sa phrìosan ann an Obar Dheathain ach bha buidheann a’
feuchainn ri a shaoradh. Thàinig bùidsear làidir airson stad a chur air a’
ghnothach. Thòisich e fhèin is co-ogha Sheumais, Dòmhnall Mac a’ Phearsain,
air sabaid le chèile.
Bha am bùidsear a’ fàs lag agus dh’iarr e taic air a chù aige. Gu sgiobalta
thug Dòmhnall ball-aodaich aige dheth, agus chuir e timcheall a’ bhùidseir
e. Thug an cù mar sin ionnsaigh air a mhaighstir fhèin, seach air Dòmhnall,
agus rinn e uiread de chron air a’ bhùidsear ʼs gum b’ fheudar dha an strì
a leigeil seachad.
Fhad ʼs a bha seo a’ tachairt, bha ùghdarrasan a’ bhaile air ribeanan de
chlò a chur mar lìon thar a’ Ghallowgate airson an rathad a dhùnadh. Ach
gheàrr Dòmhnall an clò le a chlaidheamh agus fhuair Seumas a-mach gu each a
bha a’ feitheamh ris. Cha b’ fhada gus an robh iad a’ dèanamh air
Bàideanach far am biodh iad sàbhailte. Bhiodh teàrmann aig Seumas ann an
dùthaich nan Granndach is Clann Mhic a’ Phearsain.
Latha a bha seo anns a’ bhliadhna seachd ceud deug (1700) bha Seumas agus
cuid de a charaidean ann am Baile Chè. Thathar ag aithris gum b’ e Latha
Fèill Ma-ruibhe a bh’ ann – no St Rufus Fair mar a chanar ann am
Beurla. Bha sgioba aig MacDuibh à Braco air a thòir agus chunnaic iad an
cothrom. Thug iad ionnsaigh air Seumas agus a charaidean. Thug Seumas a
chlaidheamh a-mach ach thilg boireannach plaide thairis air bho uinneag gu
h-àrd, agus chaidh an ceatharnach a chur an grèim.
Chaidh a chur don phrìosan ann am Banbh, cuide ri feadhainn eile dhen
sgioba aige. Nochd e air beulaibh Siorram Bhanbh air an t-seachdamh latha
dhen t-Samhain seachd ceud deug (1700). Nochd riochdaire aig ceann-cinnidh
nan Granndach anns a’ chùirt. Thuirt e gum bu chòir do Sheumas a bhith fo
cheartas anns an sgìre aige fhèin, seach ann am Banbh. Ach cha deach leis. Chaidh diùraidh a thaghadh.
Anns a’ chùis-chùirte, chualas fianais aig aon neach-fianais air fhichead.
Thuirt aon fhear gum fac’ e seachd duine fichead armaichte aig Seumas dà
bhliadhna roimhe ann am Baile Chè agus gun robh pìobaire aig an ceann. Bha
esan agus feadhainn eile a-mach air na ‘h-Egyptians’ agus gun robh cànan eile aca a bharrachd air a’ Ghàidhlig.
Bha Seumas agus fear eile, Seumas Gòrdan, air am faighinn ciontach agus
chaidh binn-bhàis a chur orra. Thuirt am britheamh gur e ‘ Egyptian and vagabond’ a bh’ ann an Seumas agus gun cailleadh e a
bheatha air a’ chroich air an t-siathamh latha deug dhen t-Samhain eadar dà
uair agus trì uairean feasgar. Bha an latha is uair sin air an taghadh leis
gur e latha-margaidh a bh’ ann agus bhiodh sluagh mòr anns a’ bhaile.
Bhiodh a’ chroich air a togail a dh’aona-ghnothach ri taobh crois na
margaidh ann am meadhan Bhanbh.
Thugadh binn eadar-dhealaichte air triùir eile – ‘ three young rogues’. Bha an cluasan air an gearradh dhiubh, bha
iad air an losgadh air an gruaidhean agus bha iad air an cuipeadh tro
shràidean Baile Bhanbh. B’ e sin ‘ceartas’ aig an àm sin.
Thàinig latha a’ chrochaidh. Agus thachair rud iongantach, mar a chì sinn
an-ath-sheachdain.
