Am faca sibh riamh am film, An Ranger? Chaidh a dhèanamh ann an
2008 agus tha e ann an Gàidhlig na h-Èireann air fad. Gheibhear e air YouTube. Chan eil e ach deich mionaidean a dh’fhaid, agus saoilidh
mi gu bheil e air a dhèanamh gu math. Tha fo-thiotalan Beurla air, ach do
luchd-labhairt Gàidhlig na h-Alba, tha e furasta gu leòr a thuigsinn às
aonais nam fo-thiotalan.
Tha am film mu dheidhinn saighdear Èireannach – Gàidheal à Conamara – a tha
a’ tilleadh dhachaigh, an dèidh a bhith thall thairis, ann an seirbheis na
h-Ìmpireachd, fad bliadhna air fhichead. Nuair a ruigeas e a sheann
dachaigh, chan eil mullach air. Chan eil sgeul air duine beò. Agus tha
mucan a’ fuireach anns an tobhta. Tha an saighdear air a sgreamhachadh.
Fhad ʼs a bha e air falbh, bha gort a’ bhuntàta ann. Rinn sin sgrios air
feadh taobh an iar na h-Èireann. Bha fuadaichean ann cuideachd. Thill ar
caraid dhachaigh sa bhliadhna ochd ceud deug, caogad ʼs a ceithir (1854).
Tha e a’ dol gu taigh co-ogha a mhàthar – am fear leis a bheil na mucan.
Tha an co-ogha a’ cur na coire airson na thachair air na Sasannaich – agus
Albannach no dhà. Bha màthair an t-saighdeir air a fuadachadh às a
dachaigh, agus chaochail i ann an taigh nam bochd.
Ach chan eil an saighdear a’ gabhail ri leisgeul an duine eile. Tha e a’
toirt sgian mhòr a-mach – khukuri a fhuair e ann an Àisia. Tha e
a’ dol a dh’fhaighinn dìoghaltas air an fheadhainn a rinn sgrios air a
theaghlach. Airson a’ chòrr, feumaidh sibh am film fhaicinn!
ʼS dòcha gum bi feadhainn agaibh ag ràdh – ist, a Ruairidh, tha thu a’
bruidhinn air a’ film Black 47 a nochd air sgàileanan mòra an
t-saoghail an-uiridh. Agus bhiodh sibh ceart. Bha Black 47
stèidhichte air An Ranger – ged a tha e mòran nas fhaide, agus a’
toirt a-steach murt is marbhadh nach eil a’ nochdadh sa film ghoirid
Ghaeilge. Agus tha e a’ tachairt seachd bliadhna roimhe, ann an ochd ceud
deug, ceathrad ʼs a seachd (1847).
Nam biodh sibh a’ coimhead airson film a tha làn àbhachdais is fealla-dhà,
cha mholainn Black 47 dhuibh. Tha e gu math dorch, dòrainneach.
Ach tha e air a dheagh dhèanamh. Agus thug e toileachas
dhomh na bh’ ann de Ghàidhlig na h-Èireann ann.
Cha chreid mi gun robh blas Chonamara aig a h-uile duine a bha a’ bruidhinn
‘as Gaeilge’ ach, a dh’aindeoin sin, saoilidh mi gun do rinn an cleasaiche
a chluich an caractar aig meadhan a’ ghnothaich – an seann saighdear, O
Fiannaidhe – sioba mhath dheth. Cha robh facal Gaeilge aige mus do thòisich
e air a’ phròiseact. Chan eil e Èireannach, gu dearbh, ach Astràilianach.
ʼS e Seumas Frecheville an t-ainm a th’ air.
An àite a bhith a’ toirt a’ chreidsinn gun robh Beurla aig a h-uile duine – à la Braveheart – bha aon charactar na eadar-theangair a thug taic
do shaighdearan Sasannach a bha an tòir air O Fiannaidhe. Agus leig sin le
muinntir Chonamara a bhith a’ bruidhinn nan cànan fhèin sa film. Dh’obraich
sin gu math agus tha mi an dòchas – an ath thuras a bhios film
eachdraidheil stèidhichte air Gàidhealtachd na h-Alba – gum bi a h-àite aig
a’ Ghàidhlig mar bu chòir.
