Tha mi a’ smaoineachadh gu bheil an t-àm ann tòimhseachan a thoirt dhuibh a-rithist. ’S fhada o nach robh fear againn anns an Litir. Agus bheir mi dhuibh
aig an deireadh e. Chan eil fhios a’m dè thug orm smaoineachadh air tòimhseachan, ach ’s dòcha gur e am pìos fealla-dhà a chuala mi an latha eile a bu
choireach.
Bha balach a bha seo nach robh uabhasach – uill, canaidh sinn “èasgaidh” – mar sgoilear. Cha chanadh e mòran ri phàrantan mu dheidhinn na sgoile, agus
oidhche a bha seo, aig an taigh, thòisich athair air a cheasnachadh mu dheidhinn na bha e a’ dèanamh anns an sgoil. “Bha deuchainnean agam an-diugh,”
dh’aidich an gille, “ann an Saidheans is Matamataig.”
“Agus ciamar a chaidh dhut leis na ceistean?” dh’fhaighnich athair.
“O, ceart gu leòr,” fhreagair a mhac, “bha na ceistean furasta gu leòr.”
“Rinn thu gu math, ma thà,” thuirt athair.
“O, cha do rinn,” fhreagair am balach. “Cha do rinn idir.”
“Ciamar a tha sin?” dh’fhaighnich athair. “Thuirt thu gu robh na ceistean furasta.”
“Och uill,” thuirt an gille, “bha na ceistean furasta gu leòr, ach bha na freagairtean cianail fhèin doirbh!”
’S e facal inntinneach a th’ ann an “ceist”, agus tha e inntinneach mar a bhios daoine, bho àm gu àm, a tha gu math aineolach mu dheidhinn na Gàidhlig, a’
cur as a leth gu feum i tòrr fhaclan Beurla a thoirt a-staigh fad an t-siubhail, agus gu robh sin a’ tachairt bho chionn fhada. Chan eil iad uaireannan a’
mothachadh do na h-uibhir de dh’fhaclan-iasaid a th’ air a dhol a-steach don Bheurla. “Questionnaire”, mar eisimpleir. Facal Frangach. Ach canaidh
sinne ann an Gàidhlig “ceisteachan”, facal Gàidhlig a tha co-cheangailte ri “ceist”.
Ann am Beurla nuair a tha iomadh dath air rudeigin, canaidh daoine gu bheil e “multicoloured”. ’S ann às a’ Laidinn a thàinig an dà phàirt dhen
fhacal sin. Ach ann an Gàidhlig bidh sinn a’ cur dà fhacal Gàidhlig ri chèile, is canaidh sinn “ioma-dhathte.” Tha mòran eisimpleirean eile ann mar sin,
far a bheil am facal Beurla air tighinn bho chànan eile, neo far a bheil e air a chur ri chèile le freumhan a thàinig bho chànan, neo cànanan, eile. Tha am
facal Gàidhlig, ge-tà, gu math – uill – Gàidhealach. Seo grunn eisimpleirean eile, leis an fhacal Bheurla an toiseach, air a leantainn leis a’ Ghàidhlig.
Suburb:
fo-bhaile. Centrifugal: meadhan-sheachnach. Omnipotence: uile-chumhachd. Philanthropy: gràdh-daonna. Ambidextrous:
co-dheas-làmhach. Synchronous neo contemporaneous: co-thìmeil.
Nise, chan eil mi ag ràdh gu bheil cànan seach cànan “nas fheàrr” nan t’ eile air sgàth sin. ’S dòcha gur e sin aon adhbhar ’s gu bheil a’ Bheurla cho
neartmhor – gu bheil i a’ gabhail a-steach mòran fhaclan bho chànanan eile gu furasta. Ach chanainn cuideachd gu bheil neart aig a’ Ghàidhlig anns an
t-seadh ’s gun urrainn dhuinn mòran fhaclan a chruthachadh innte gun a bhith a’ dol don Laidinn neo seann Ghrèigis.
Co-dhiù, tha an t-àm ann airson an tòimhseachain. Faodaidh sibh smaoineachadh mu dheidhinn mus coinnich sinn a-rithist.
Triùir air muin trì
’S trì nan dèidh.
B’ iad sin triùir bhràithrean,
Dol a dh’iarraidh bean dom màthair fhèin.
Feumaidh sibh meòmhrachadh air! Agus bu chòir dhomh ràdh gun deach a chruthachadh aig àm nuair nach robh càraichean air a’ Ghaidhealtachd. Nan robh duine
ann an cabhaig, ’s ann air muin eich a bhiodh e a’ falbh. ’S dòcha gum bi sin na chuideachadh. Seo an tòimhseachan a-rithist:
Triùir air muin trì
’S trì nan dèidh.
B’ iad sin triùir bhràithrean,
Dol a dh’iarraidh bean dom màthair fhèin.
Dè am fuasgladh? Innsibh mi dhuibh an ath sheachdain.
