Aig deireadh na Litreach mu dheireadh, chuir mi ceist oirbh – dè na h-eòin a tha ag innse gum bi sneachd ann nuair a nochdas iad ann an achaidhean? ’S e am fuasgladh, a rèir nan seann daoine, faoileagan. Tha abairt ann – faoileagan manadh an t-sneachda, scaragan manadh an uisge ‘seagulls foretell snow, kittiwakes foretell rain’. Fàgaidh mi e agaibhse co-dhiù tha e ceart no nach eil.
B’ e Leabhar Ùrnaighean Obar Dheathain, The Aberdeen Breviary, a’ chiad leabhar mòr a chaidh a chur an clò ann an Alba. Bha sin ann an Dùn Èideann ann an còig ceud deug is deich (1510). Carson a tha ceangal aig an leabhar do dh’Obar Dheathain, ma-thà? Uill, ’s e Easbaig a’ bhaile sin, Uilleam Elphinstone, a bh’ air cùl a’ phròiseict.
Tha an leabhar prìseil. Tha e làn ùrnaighean a dhèanadh sagartan aig diofar amannan tron latha agus air diofar làithean tron bhliadhna. A bharrachd air sin, tha cunntasan ann de dh’eachdraidh-bheatha nan naomh a tha co-cheangailte ri Alba.
Tha dùil gun do sgrìobh Elphinstone fhèin cuid dhen teacsa. Bha amas aige. Bha e a’ dèanamh cinnteach gun robh fèin-aithne Albannach aig an Eaglais ann an Alba, fa leth bhon Eaglais ann an Sasainn. Tha sinn a’ bruidhinn mu àm ron Ath-leasachadh. ’S ann aig an Eaglais Chaitligich a bha smachd fhathast ann an Alba is Sasainn.
Tha an leabhar ag innse dhuinn mu Naomh Dhubhthaich, aig a bheil ceangal làidir do Bhaile Dhubhthaich ann an Ros an Ear. Rinn e a chiad mhìorbhail nuair a bha e dìreach na ghille òg. Chuir a thidsear gu ceàrdach e, a dh’iarraidh èibhleagan airson teine a chur thuige. Thug an gobha na h-èibhleagan don ghille na uchd. A dh’aindeoin sin, thug Dubhthach air ais do a thidsear iad, agus cha robh comharra de losgadh air a chuid aodaich.
Turas eile, thugadh pìos muicfheòla le fàinne òir innte do dheisciobal Dhubhthaich – airson a thoirt do Dhubhthach fhèin. Stad an deisciobal ann an cladh airson ùrnaighean a dhèanamh dhaibhsan a bh’ aig fois an sin. Thàinig clamhan-gobhlach a-nuas. Ghoid an t-eun an fheòil agus am fàinne agus dh’fhalbh e leotha gu coille air taobh thall abhainn.
Bha an t-eagal air an deisciobal. Dè chanadh Dubhthach? Cha robh càil air a shon ach innse dha na thachair. Rinn Dubhthach ùrnaigh. Goirid às dèidh sin, thill an clamhan-gobhlach leis an fheòil agus am fàinne. Ghabh Dubhthach am fàinne dha fhèin agus thug e an fheòil air ais don chlamhan.
Tha stòiridh eile co-cheangailte ri baile Dhòrnaich ann am Machair Chat. Tha Dòrnach gu math faisg air Baile Dhubhthaich. Bhathar a’ marbhadh beathach mairt air fèill naoimh – airson an fheòil a thoirt do na daoine bochda. ‘Cò bheir a chuid do Dhubhthach?’ thuirt fear. ‘Mise,’ fhreagair clèireach.
Ge-tà, bha stoirm mhòr ann ’s cha robh sgeul air a’ ghealaich. Bha an oidhche dubh dorch. Bha an t-eagal air a’ chlèireach an taigh fhàgail oir cha robh solas aige. Ach, leis gun robh e air earbsa a chur ann an Naomh Dhubhthaich, dh’fhàg e an taigh le pìos feòla air pòla. Dè thachair ach gun deach an fheòil na leus, a’ soilleireachadh an rathaid don chlèireach. Dìreach tè de na mìorbhailean a chuireadh às leth Naomh Dhubhthaich.
