An-uiridh, dh’fhoillsich luchd-rannsachaidh eun pàipear air an fhianais ann an ainmean-àite air eachdraidh is sgaoileadh iolairean ann am Breatainn agus
Èirinn. Tha trì seòrsaichean iolaire ann – an iolaire-bhuidhe, an iolaire-mhara agus an iolair-uisge. Tha an iolaire-bhuidhe air a bhith ann bho shean.
Chaidh an iolaire-mhara agus an iolair-uisge à bith ann an Alba. Thàinig an iolair-uisge air ais le a toil fhèin. Ach ’s e mac-an-duine a thug an
iolaire-mhara air ais.
Choimhead an luchd-rannsachaidh air ainmean mar iolaire is fìor-eun ann an Gàidhlig, eryr ann an Cuimris, er ann an
Còrnais, erne ann am Beurla is Albais, ørn ann an Lochlannais agus eagle ann am Beurla. Ach feumar a bhith faiceallach. Tha a
leithid Eaglesfield a’ tighinn bho eglwys no eccles, faclan ann an Cuimris agus san t-Seann Bheurla airson ‘eaglais’. Agus chan
eil Gleneagles co-cheangailte idir ri iolairean – tha e a’ tighinn bhon Ghàidhlig Gleann Eagas.
Bha an luchd-rannsachaidh a’ coimhead a-mhàin air an iolaire-mhara is iolaire-bhuidhe. Ach, mas e dìreach eagle no erne no iolaire a th’ anns an ainm, ciamar a bhios fios againn dè an seòrsa a bhathar a’ ciallachadh? Sin far an robh na h-eag-eòlaichean a’ cuideachadh.
Bidh iolairean-mara a’ neadachadh nas fhaisge air a’ chladach air talamh nas ìsle nan tèile.
Rinn iad co-dhùnadh mar seo: Nam biodh an t-ainm aig àirde os cionn na mara na b’ ìsle na dà cheud meatair, taobh a-staigh deich cilemeatair bho uisge, ’s
e an iolaire-mhara a bha e ag ainmeachadh. Nam biodh an t-àite còrr is ceud gu leth meatair os cionn na mara, le talamh àrd faisg air làimh, ’s e
iolaire-bhuidhe a bhiodh ann – coma gun robh uisge faisg no nach robh. Eadar ceud gu leth is dà cheud meatair, cha robh e soilleir dè an
seòrsa a bh’ ann.
Lorgadh còrr is seachd ceud ainm. B’ e a’ Ghàidhlig an cànan a bu mhotha san robh iad – aig dà cheud, seachdad ’s a sia (276). Ann an Gàidhlig bha an
iolaire-bhuidhe na bu phailte sna h-ainmean, le còrr is an dà thrian dhiubh. Ach nuair a bha a h-uile cànan air a thoirt a-steach, bha an iolaire-mhara
beagan na bu phailte na ’n iolaire-bhuidhe.
Leis an fhiosrachadh gu lèir mu na h-eòin, rinn an luchd-rannsachaidh tomhas air an àireimh de gach seòrsa ann am Breatainn is Èirinn anns
a’ bhliadhna còig ceud AC – eadar mìle is mìle gu leth paidhir dhen iolaire-bhuidhe agus eadar ochd ceud is mìle ’s ceithir cheud dhen iolaire-mhara. Bha
iad mòran na bu phailte an uair sin na tha iad a-nise.
Gheall mi an t-seachdain sa chaidh gun cuirinn iongnadh oirbh le ainm-àite anns a bheil beathach, a chaidh à bith, air ainmeachadh. Agus seo e. Ann an
ceann a deas Eilean Bhòid, tha àite ann air a bheil Beaver Wood. Seadh, Beaver. ’S e an t-aon àite as aithne dhòmhsa ann an Alba far a
bheil am bìobhair air ainmeachadh air a’ mhapa.
An robh bìobhairean uaireigin beò ann? Bha! Ach … bha iad air an toirt a-steach le Marcuis Bhòid anns na seachdadan dhen naoidheamh linn deug. Bha iad
soirbheachail airson co-dhiù co-dhiù deich bliadhna agus an uair sin chaidh iad à bith. Chan eil e soilleir idir dè thachair dhaibh. Ach tha an gnothach
air a chuimhneachadh air mapa Eilean Bhòid chun an latha an-diugh.
