Bidh seiche a’ nochdadh ann an Loch Nis bho àm gu àm. Nise, ma tha sibh a’ leughadh seo, gun a bhith ag èisteachd ris, tha eagal orm gum bi sibh
a’ smaoineachadh gu bheil mi a’ ciallachadh ‘seiche’ – craiceann beathaich. Ach chan eil. Ged a tha an aon litreachadh orra, tha mi a’
ciallachadh an fhacail seiche ann am Fraingis na h-Eilbheis.
Tha cuid a’ cumail a-mach gur e seiche as coireach ri cuid de na h-aithrisean mu uilebheist Loch Nis. ’S e a th’ ann tuinn mhòr’ a nochdas ann an
loch air sàilleabh na gaoithe aig aon cheann dheth. Ma bhios a’ ghaoth a’ tighinn gu làidir bhon iar-dheas, bidh i a’ putadh an uisge air uachdar Loch Nis
thar fad an locha. Nuair a bhuaileas an tonn ceann thall an locha, thig e air ais a-rithist. Bidh uachdar an uisge a’ dol air ais ’s air adhart mar sin
airson greis.
Chì sibh an aon seòrsa rud anns an amar aig an taigh. Putaibh an t-uisge gu aon cheann dheth. Thig an t-uisge air ais a-rithist, agus bidh e a’ luasgadh
a-null ’s a-nall bhon dàrna ceann gu ceann eile an amair airson ùine mus tig an gluasad gu crìch.
Chan e a’ ghaoth a-mhàin as coireach ri seiche. Faodaidh crithean-talmhainn an aon rud adhbharachadh. Eadhon ged nach bi daoine a’ faireachdainn
gluasad anns an talamh, faodaidh buaidh na crithe a bhith ri a faicinn ann an uisge. Anns an Litir an t-seachdain sa chaidh, bha mi ag innse dhuibh mun
bhuaidh a thug Crith-thalmhainn Mhòr Lisbon air dùthchannan eile anns an Roinn Eòrpa. Bha sin ann an seachd ceud deug, caogad ’s a còig (1755). Bha seiches ann an grunn àiteachan. Am measg sin, bha Loch Nis.
Tha aithrisean ann gun do dh’èirich uachdar an locha gu trì troighean na b’ àirde na ’n ìre a b’ àirde a ruigeadh e le tuiltean an Earraich. Ann an Cille
Chuimein, chaidh bàta a bha làn fiodha a sguabadh às an loch, agus fhàgail air tìr. Ge-tà, ’s e aon rud nach do thachair gun robh aithrisean ann mu Niseag
– uilebheist Loch Nis – ann an co-cheangal ris a’ chrith-thalmhainn!
B’ e sin Crith-thalmhainn Mhòr Lisbon. Ach dè mu dheidhinn crithean ann an Inbhir Nis? No anns a’ Ghleann Mhòr, far a bheil sgàineadh chreagan ann ris an
canar “The Great Glen Fault”? Uill, chan eil iad a’ tachairt ach ainneamh. Chan eil Sgàineadh a’ Ghlinne Mhòir mar a tha Sgàineadh ainmeil San Andreas ann
an California, gu fortanach dhuinn. Mar as trice, bidh meadhan na crithe pìos mòr a-mach à baile Inbhir Nis. Ach corra uair bha crithean-talmhainn ann, far
an robh meadhan na crithe gu math faisg air a’ bhaile.
’S dòcha gur iad an dà eisimpleir as fheàrr dhiubh – an fheadhainn a thachair ann an ochd ceud deug is sia-deug (1816) agus ann an naoi ceud deug ’s a
h-aon (1901). Tha na h-eòlaichean dhen bheachd gun robh meadhan na ciad tè siar air Inbhir Nis agus gun robh meadhan na dàrna tè ann an Dabhach Gairbheach,
dìreach seachd cilemeatair a-mach às a’ bhaile.
Agus cuin a thig an ath chrith-thalmhainn a bhuaileas air Inbhir Nis? Uill, ’s e an fhìrinn a th’ ann nach eil fhios againn.
