Bha mi anns a’ Chuimrigh o chionn ghoirid. Bha mi anns a’ cheann a tuath, ann an Snowdonia no Eryri, mar a chanar ris ann an Cuimris. Tha an sgìre
sin brèagha, le beanntan car coltach ris an fheadhainn againn fhèin, agus eachdraidh mhòr. Bha mi a’ fuireach ann an ionad a bhuineas don phàirc nàiseanta
an sin agus bha Cuimris aig a h-uile duine a bha ag obair ann.
Chunnaic mi rudan a bha furasta a thuigsinn do Ghàidheal. Bha sanas ann airson pont isel – drochaid ìosal. Bha mi air traeth – tràigh.
Agus air glastraeth – no glas-mhagh mar a bhiodh againn fhèin air – talamh còmhnard gorm aig beul-aibhne, air cùl na tràghad. Agus, ann
an ainmean-àite, chunnaic mi faclan mar mynydd, moel, allt, ynys agus afon – coltach ri monadh, maol, allt, innis agus abhainn.
Agus chòrd e rium dha-rìribh nuair a chuir mi ceist air fear a bhuineas don sgìre. Dh’fhaighnich mi dheth dè tha a’ Chuimris airson na beinne ris an canar Snowdon ann am Beurla – Yr Wyddfa – a’ ciallachadh. “Barpa,” fhreagair e. “Tom far am bite a’ tiodhlacadh dhaoine.” Agus, mus do chuir mi
an ath cheist air – ciamar a fhuair i a h-ainm – thòisich e air a mhìneachadh. Coltach rinn fhèin, tha tòrr stòiridhean aca co-cheangailte ris an tìr.
Bha uaireigin famhair ann a bha a’ fuireach ann an ceann a tuath na Cuimrigh. ’S e an t-ainm a bh’ air Rhita Gawr. Bha dithis rìghrean anns an dùthaich a
bha a’ strì le chèile airson ceannas. Chuir Rhita Gawr armailt ri chèile agus thug e an aghaidh air na rìghrean. Rinn e a’ chùis orra agus bheàrr e na
feusagan far nan rìghrean. Rinn e ad leis na feusagan.
Chuala sia rìghrean fichead eile ann am Breatainn mu dhol a-mach an Fhamhair agus cha robh iad toilichte. Chuir iad armailt ri chèile. Chaidh iad gu ruige
Eryri airson Rhita Gawr a cheannsachadh. Ach rinn am Famhair a’ chùis orra, agus bheàrr e feusagan nan rìghrean dhiubh. Leis na feusagan ùra seo, rinn e
còta dha fhèin.
Ach cha robh Rhita Gawr riaraichte. Chuir e teachdaireachd gu Artair, rìgh nan rìghrean, ag iarraidh fheusaig airson brèid a chur air a’ chòta aige. Dhiùlt
Artair agus bha e cho feargach ’s gun deach e fhèin gu ruige Eryri le feachd. Bha sabaid ann eadar an dithis agus bha buaidh aig Artair. Thog e a
chlaidheamh agus thug e sìos e le uiread neirt ’s gun do bhris e tro chlogaid an Fhamhair agus gun do sgàin e a cheann ann an dà phìos.
Far an do làigh am Famhair marbh, cha robh beinn ann aig an àm. Thug Artair òrdugh seachad gun togte càrn thairis air a chorp le bhith a’ tilgeil chlachan
air. Agus ’s ann mar sin a thàinig a’ bheinn air a bheil Yr Wyddfa an-diugh gu bith. ’S e an t-ainm a bh’ oirre aig an àm sin Gwyddfa Rhita Gawr, a’
ciallachadh Barpa no Tuam Rhita Gawr. Thairis air na ceudan bhon uair sin, chaidh an t-ainm ceart air dìochuimhne agus dh’atharraich
Gwyddfa Rhita gu Yr Wyddfa. Uill, mas breug bhuam e ’s breug thugam e!
