An aithne dhuibh am facal cutach ? Tha Dwelly a’ toirt seo dhuinn: Cutach: short, diminutive, docked, shortened, bob-tailed, curtailed, concise. Uaireannan bithear ga chluinntinn ann am far-ainm, leithid Alasdair Cutach – short Alexander.
Leugh mi am facal an latha eile co-cheangailte ri ar cànan – Gàidhlig chutach. Thuirt cuideigin mun dualchainnt aca – ’S e Gàidhlig chutach a th’ againn. Saoil dè bha e a’ ciallachadh?
Uill, a rèir choltais, bha e a’ ciallachadh clipped Gaelic – Gàidhlig anns am biodh fuaimreagan aig deireadh fhaclan, air nach eil cuideam
ann an cainnt, a’ falbh às a’ chainnt uile-gu-lèir. Dè an dualchainnt a bh’ ann, saoil? Uill, bha i air tìr-mòr ann am badeigin. Ma chluinneas sibh
daoine, can, à taobh an ear Chataibh a’ bruidhinn Gàidhlig, canaidh iad bail airson baile, agus duin airson duine. Tha an “e” aig an deireadh a’ falbh.
Nise, a thaobh an fhacail duine, chaidh a chlàradh mar duin ann an suirbhidh nàiseanta ann an Siorrachd Obar Dheathain, Siorrachd
Narann, Ros an Ear is Gallaibh, agus anns a’ chuid mhòir de Shiorrachdan Pheairt is Chataibh, a bharrachd air taobh sear Siorrachd Inbhir Nis.
Dh’fhaodamaid tuairisgeul a dhèanamh air mòran de na dualchainntean sin mar “fheadhainn chutach”, ’s dòcha. Ach bha an neach a chaidh a chlàradh a’
bruidhinn air dualchainnt Siorrachd Obar Dheathain. Tha e mì-fhortanach nach eil comas againn a leithid de dhualchainnt a chluinntinn is a chlàradh
a-nise.
Bha mi a’ leughadh stòiridh beag ann an dualchainnt Obar Dheathain ann an cruinneachadh air a bheil Caindel Alban – Fèill-sgrìobhainn do Dhòmhnall E Meek, a chaidh fhoillseachadh le Oilthigh Obar Dheathain mar iris ceithir air fhichead
(XXIV) de Scottish Gaelic Studies. Bha an stòiridh air a chlàradh air pàipear le Francis Diack ann am Bràigh Mhàrr anns na
ficheadan dhen fhicheadamh linn (1920s). Chaidh a sgrùdadh leis an sgoilear, Seumas Grannd.
Dè rudan eile a chì sinn ann an Gàidhlig Siorrachd Obar Dheathain? Seo agaibh rud no dhà. An toiseach, eisimpleir eile de chutadh: bhathar a’
leigeil às an –adh aig deireadh fhaclan; mar eisimpleir chanadh iad tuill airson tuilleadh. An àite dol chanadh
iad dul. Tha sin cumanta air tìr-mòr. Bhiodh an nn air fhuaimneachadh mar ng ann am Beurla – mar eisimpleir, chanadh iad
“shing” airson a’ seinn agus “s vating” airson sa mhadainn. Agus – rud eile a tha cumanta air tìr-mòr – chanadh iad “aki” airson agaibh, “shi” airson sibh agus “mu choinnyi” airson mu choinneimh.
’S dòcha gur e a’ phuing as inntinniche a thog Seumas Grannd mun ghnothach cho coltach ’s a bha Gàidhlig Siorrachd Obar Dheathain agus dualchainnt
Shrath Spè – air a bheil Seumas gu math eòlach oir buinidh e do Rat Mhurchais. Shaoileadh tu, air a’ chiad shealladh, gum biodh am Monadh Ruadh na chnap-starra anns an
t-seann aimsir do chunbhalachd cainnt eadar an dà sgìre sin.
Tha Seumas a’ cur air adhart dà smuain a thaobh sin. Cha robh na Gàidheil anns an t-seann aimsir a’ coimhead air na beanntan sin mar chnap-starra
dhaibh. Gu dearbh, bha tòrr gluasaid ann eadar Srath Spè is Bràigh Mhàrr – airson malairt agus gnothaichean sòisealta.
Bha gu leòr de dhaoine a’ coiseachd tron Làirig Ghrù, mar eisimpleir.
A bharrachd air sin, nuair a tha sinn a’ coimhead air dualchainntean Gàidhlig, bu chòir dhuinn a bhith mothachail do dh’eachdraidh nam fineachan.
Ri linn nam fineachan bha Bràigh Mhàrr fo smachd Clann ’ic Fhearchair. Agus dh’èirich iadsan bho na Seathaich ann an Rat Mhurchais. Mar sin, bha
ceangal eachdraidheil ann eadar na daoine air gach taobh dhen Mhonadh Ruadh.
