Gu sear air Croy Fort air Balla Antonine, tha Westerwood Fort agus Castlecary Fort. Bidh sibh eòlach air Castlecary, ’s dòcha,
oir ’s ann tric a bhios sinn a’ cluinntinn mun trafaig sgriosail air an M8 aig na Castlecary Arches. Bha MacBhàtair dhen bheachd gun robh an
t-ainm Breatannach agus gu bheil e a’ dèanamh iomradh air an dùn a thog na Ròmanaich. Tha cary a’ tighinn bho caerydd – a’ ciallachadh dùin no forts.
Chan eil dad air fhàgail dhen ath dhùn – Seabegs, ach gabhaidh an dìg faicinn, agus faodar coiseachd air an rathad a thog na Ròmanaich ri taobh a’
bhalla. Tha mi an dùil gu bheil Seabegs a’ tighinn bhon Ghàidhlig Suidhe Beag.
Tha cuid dhen bheachd gur e an ath phìos dhen bhalla – aig Rough Castle – am pìos as drùidhtiche a th’ ann. O chionn trì cheud bliadhna, ’s e Castle Ruff a chanadh muinntir an àite ris. Ainm Gàidhlig eile, ’s dòcha. No Breatannach?
Tha am balla a’ dol seachad air Falkirk Fort – Dùn na h-Eaglaise Brice – gu ruige Mumrills Fort, an dùn as motha. Tha e a’ còmhdachadh
sia acaire de dh’fhearann. Lorgadh crèadhaireachd is buinn ann, agus ìomhaigh de Hercules. Tha eagal orm nach eil fios agam cò às a
thàinig an t-ainm Mumrills.
Chan eil ach trì dùin air fhàgail. Tha Inveravon Fort faisg air Inbhir Ghrainnse. Gu dearbh, tha e faisg air beul Abhainn Avon – seadh, agus cha
leig mi leas dad a ràdh mun ainm sin. ’S e Amar-uisge Avon an t-amar-uisge as fhaide ann an Alba. Tha e a’ giùlain Canàl an Aonaidh os cionn na h-aibhne.
Gu sear air Inveravon, tha Kinneil Fortlet, an dùn mu dheireadh air Balla Antonine. Tha Carriden Fort faisg air cladach Lodainn, ach tha
sin beagan gu deas air a’ bhalla. Bha an dùn ann an Kinneil air a lorg ann an naoi ceud deug, seachdad ’s a sia (1976). Tha e a-nise am measg naoi dùin
bheaga a chaidh a lorg. Thathar a’ smaoineachadh gur ann aig na dùin bheaga seo a bha cead aig daoine dhol a-mach ’s a-steach do dh’Ìompaireachd na Ròimhe.
Tha an t-ainm Kinneil gu math inntinneach. Tha mi a’ dol a chur Ceann a’ Bhalla air ann an Gàidhlig. Chì sibh carson ann am mionaid.
Tha MacBhàtair ag innse dhuinn gun do sgrìobh Bede anns an ochdamh linn gum b’ e an t-àite as fhaide sear air Balla Antonine Peanfahel. Co-dhiù b’
e sin an t-ainm a thug na “Cruithnich” dha. Timcheall air a’ bhliadhna ochd ceud (800 AD), sgrìobh Nennius gur e guaul a chanadh na Breatannaich
ris a’ bhalla. Thàinig guaul (no gwal ann an Cuimris an-diugh) bhon Laidinn vallum.
Sgrìobh Nennius gun robh am balla a’ tòiseachadh aig Penguaul. Nise, tha sin a’ ciallachadh ceann a’ bhalla. Tha MacBhàtair dhen bheachd
gu bheil an fhianais a’ dearbhadh gun robh Gàidhlig a’ gabhail àite na “Cruithnis” anns an sgìre sin timcheall àm Bhede. Tha Peanfahel a’ riochdachadh Pen-fàil – end of the rampart, agus ’s e measgachadh a th’ ann de “Chruithnis” is Gàidhlig. Timcheall air a’ bhliadhna naoi ceud (900),
tha pen a’ falbh agus tha cenn – airson ceann – a’ nochdadh na àite. Mar sin, tha Pen-fàil ag atharrachadh gu Cenn-fhàil agus,
an-diugh, Kinneil ann am Beurla.
Sin deireadh ar sgrìob air Balla Antonine. Bha am balla air a chleachdadh dìreach fad ginealach leis na Ròmanaich, ach dh’fhàg e dìleab mhòr dhuinn.
