Bha mi ag innse dhuibh an t-seachdain sa chaidh mu thuras a ghabh mi fhìn agus an teaghlach agam gu ruige Innis Caillich ann an Loch Laomainn. Fhad ’s a
bha mise a’ cumail sùil air a’ bhàta, chaidh càch air chuairt air feadh an eilein. Thàinig iad air ais thugam le sgeul mu bheathach a chunnaic iad.
“Bha e mòr agus bàn,” thuirt iad. “Bha e coltach ri gobhar.”
Ach chan e gobhar a bh’ ann. ’S e dathas a bh’ ann. Dathas.
Nise, cuiridh mi geall gu bheil mòran a tha ag èisteachd an-dràsta, eadhon feadhainn le fìor dheagh Ghàidhlig, aig nach eil fios dè th’ ann an dathas. Is
beag an t-iongnadh oir tha iad rudeigin gann ann an Alba, gu h-àraidh anns a’ cheann a tuath.
’S e dathas a’ Ghàidhlig air fallow deer. ’S e seòrsa de dh’fhiadh a tha dùthchasach do na ceàrnaidhean timcheall na Mara Meadhan-tìrich. Bhathar
a’ smaoineachadh gur iad na Normanaich a thug a Bhreatainn iad – airson sealg. Ach tha fianais ann gun robh iad ann an ceann a deas Bhreatainn fada roimhe
sin. ’S dòcha gun tug na Ròmanaich a-steach iad. Co-dhiù, an-diugh tha iad pailt ann am pàirtean de Shasainn ’s a’ Chuimrigh.
Ach ciamar a fhuair iad gu eileanan ann an Loch Laomainn? Uill, a rèir beul-aithris, ’s e Raibeart Brus, Rìgh na h-Alba, a bu choireach. Bha am Brusach a’
lorg àite airson dathais a shealg, agus bha eileanan Loch Laomainn glè mhath airson sin. Bha iad saor bho mhadaidhean-allaidh. Tha na
dathais ann fhathast agus bidh iad a’ snàmh bho eilean gu eilean. Mar sin, chan eil e furasta an cunntadh.
Tha e coltach gun tàinig am facal dathas bho damhasg. Tha MacBheathain dhen bheachd gun tàinig damhasg bho damh-seasg –
mar gum biodh “fallow stag”. Uill, dh’fhaodadh sin a bhith. Ach chan eil fallow ann am Beurla a’ ciallachadh “seasg” no “neo-thorrach”
ann an co-cheangal ris an fhiadh seo. Tha e a’ tighinn bho sheann fhacal Beurla a tha a’ ciallachadh dath eadar ruadh is odhar. Sin an dath a th’ orra –
agus tha feadhainn aca ballach no breac.
Ach nach tuirt mi aig toiseach na Litreach gum facas beathach bàn, seach creutair breac ruadh? Uill, chunnacas, agus sin rud inntinneach mun dathas – gu
h-àraidh an fheadhainn ann an Loch Laomainn. Tha mòran dhiubh bàn, seach a bhith ruadh no odhar. Cuiridh mi geall gu bheil an fheadhainn bhàna nas pailte
an-diugh na bha iad ri linn a’ Bhrusaich. Carson? Uill, bha e air a bhith furasta an sealg, leis gu bheil iad cho faicsinneach ann an dorchadas na coille.
Nuair a dh’fhàg sinn Innis Caillich cha do thill sinn sa mhionaid don àite-fuirich againn ann an Innis Mhearain. Chaidh sinn gu eilean eile air an t-slighe
air ais. Innis Chonachain. Tha an t-eilean sin còmhnard an coimeas ri Innis Caillich – ach tha e cuideachd còmhdaichte le coille – agus tha tòrr fraoich is
lusan dearc fo na craobhan. Agus tha beathach annasach a’ fuireach ann. Ach chan e dathas a th’ ann, agus chan eil e bàn.
Bha uachdaran ann uaireigin a bha measail air ualabaithean – beathaichean Astràilianach coltach ri cangarùthan beaga. Thug i feadhainn a-steach do dh’Innis
Chonachain agus fhuair cuid dhiubh ma sgaoil. Tha iad fhathast anns an eilean. Leis gun do rugadh a’ bhean agam ann an Astràilia, bha mi airson ualabai
Albannach a shealltainn dhi! Ach bha iad gan cumail fhèin am falach air an latha sin is chan fhaca sinn gin.
