O chionn beagan mhìosan dh’ainmich mi Àird Chlach ann an Siorrachd Narann. Bha mi ag innse dhuibh mun leabhar aig Dòmhnall MacIlleDhuibh à Lios Mòr – Sgeul no Dhà às an Lios. Anns an leabhar tha Dòmhnall ag innse dhuinn gun deach an Naomh Moluag a thiodhlacadh ann an Àird Chlach – a rèir
beul-aithris co-dhiù. An uair sin chaidh a chorp a thoirt air ais a Lios Mòr.
Tha e follaiseach gu bheil eachdraidh mhòr aig Àird Chlach, gu h-àraidh co-cheangailte ris an eaglais. Ach càite a bheil an sgìre sin? Uill, bha mi innte
an latha eile, agus chan eil i fad sam bith a-mach à Inbhir Nis. Tha i gu deas air Inbhir Narann. Gheibhear ann air an rathad eadar Inbhir Narann agus Baile nan Granndach. Tha Uisge Èireann ga roinn ann an dà leth.
Ged nach cluinnear mòran Gàidhlig ann an-diugh, tha na h-ainmean-àite ag innse dhuinn gu robh an cànan uaireigin làidir ann. Eadhon ann an ochd ceud deug,
naochad ’s a h-aon (1891) bha Gàidhlig aig fichead ’s a trì às a’ cheud dhen t-sluagh.
Ann am meadhan na sgìre, tha loch ann. Air a’ mhap, le dreach na Beurla air, tha ainm an locha air a litreachadh B-E-L-I-V-A-T. Ahà, thuirt mi rium fhìn,
bha na Lochlannaich anns an sgìre. Oir tha –vat aig deireadh ainm a’ ciallachadh “loch” ann an Lochlannais. Mar eisimpleir, Langavat –
loch fada – no Laxavat – loch nam bradan. Bhithinn an dùil, mar sin, gun canadh tu ainm an locha mar “BEL-ee-vat”. Tha baile beag faisg air an
loch air a bheil an dearbh ainm. Feumaidh gun tàinig ainm a’ bhaile bho ainm an locha, shaoil mi.
Uill, bha mi a’ bruidhinn ri fear a tha a’ fuireach anns an sgìre – ged nach eil e air a bhith ann fada – agus dh’innis e dhomh gun cuala esan “bel-EEV-ut”
aig muinntir an àite. Mmm, thuirt mi rium fhìn, cò as a thàinig an t-ainm? Agus a bheil e Lochlannach?
A rèir an fhiosrachaidh mu ainmean-àite aig Iain Mac an Tàilleir – stuth fìor mhath a gheibhear air an eadar-lìon – ’s e ainm Gàidhlig a th’ ann – Buaile
Fhiodhaid – a tha a’ ciallachadh ann am Beurla the cattle fold at the wooded place. Buaile Fhiodhaid. Chanainn gun tàinig ainm an locha bho ainm
a’ bhaile, seach an rathad eile. Agus bhiodh a’ Ghàidhlig a’ mìneachadh mar a chanas daoine ann am Beurla “bel-EEV-ut” seach “BEL-ee-vat”.
Tha coille mhòr mhòr anns an sgìre sin an-diugh, le craobhan dùthchasach agus neo-dhùthchasach innte. Tha an t-ainm-àite ag innse dhuinn nach e rud ùr a
th’ anns na craobhan, ge-tà. Ach ’s dòcha nach robh uiread de chraobhan ann san t-seann aimsir – oir bha Buaile Fhiodhaid a’ seasamh a-mach mar àite anns
an robh coille.
Co-dhiù, tha dualchas àraidh aig Loch Buaile Fhiodhaid. Bhathar ag ràdh anns an t-seann aimsir gun robh tarbh-uisge a’ fuireach san loch. Tarbh-uisge no water-bull. Bhathar ag ràdh gun robh e mòr mòr is cho dubh ris an t-suith. Bha coltas daimh air. Bha adharcan
mòr’ agus cluasan eagach aige.
Bhiodh an tarbh-uisge ag ithe lusan a bha a’ fàs air bruach an locha. Ach nuair a dh’fhàsadh na lusan sin gann, bhiodh e a’ falbh a dh’àiteachan eile. ’S
ann an uair sin a dh’fhàsadh e cunnartach. Bhiodh e a’ fàs miannach air feòil dhaoine. Bhiodh e a’ dol fad is farsaing, a’ coimhead airson daoine airson
ithe. Innsidh mi tuilleadh mu dheidhinn an tairbh-uisge sin an ath-sheachdain.
