Nuair a ràinig Tormod MacLeòid Baile Pheadair ann an ceann a deas Eilein Cheap Bhreatainn, bha an luchd-tuineachaidh gu lèir deiseil airson an earrann mu
dheireadh dhen t-slighe aca a dhèanamh gu Baile Anna. Ach cha robh iad a’ dol a ghabhail slighe a’ chladaich. Tharraing iad na bàtaichean aca air tìr air
an tairbeart eadar a’ mhuir agus an loch mòr air a bheil Bras d’Or Lake. An-diugh tha canàl ann a tha a’ ceangal an loch ris a’ mhuir. Ach an uair
sin, bha aig na daoine ris na bàtaichean aca a tharraing leth-mhìle air an talamh gus an do ràinig iad an loch. An uair sin sheòl iad gu ruige an t-àite a
thagh iad a’ bhliadhna roimhe. Bha sin anns a’ Chèitean ochd ceud deug is fichead (1820).
Thadhail iad an toiseach air baile beag far a bheil Baile nan Gall an-diugh. Bha grunn iasgairean is an teaghlaichean a’ fuireach ann. Ach cha robh sgeul
air duine sam bith eile san sgìre. Thagh Tormod agus a luchd-leantainn fearann. Bha na bothain a thog iad a’ bhliadhna roimhe fhathast nan seasamh.
Thòisich iad air craobhan a leagail. Chuir iad buntàta. Agus bha èisg gu leòr anns a’ mhuir. Bha iad beò gu mòr anns a’ chiad bhliadhna
sin air iasg is buntàta.
Bha dà cheud acaire de dh’fhearann aig gach duine. Mar sin bha pìos ann eadar nàbaidhean. Ach bhiodh iad a’ cèilidh air cach a chèile sna bàtaichean aca,
agus bhiodh iad a’ tighinn cruinn còmhla airson adhradh air an t-Sàbaid. Bha sin ann an taigh Thormoid.
Cha b’ fhada gus an robh luchd-tuineachaidh gu leòr eile anns an sgìre. Thàinig iad à pàirtean eile de dh’Alba Nuadh agus à Alba fhèin. Bha feadhainn à
Pictou agus à Asainte, a bha eòlach air Tormod MacLeòid mu thràth. Ann an ochd ceud deug, fichead ’s a dhà (1822), thog iad sgoil. B’ e Tormod an tidsear.
Ged a bhiodh Tormod ri searmonachadh, cha robh e gu h-oifigeil na mhinistear. Bha e a’ trèanadh airson na ministrealachd ann an Alba, ach cha do chuir e
crìoch air sin. Mar sin, cha robh cead aige càraidean a phòsadh. Sia bliadhna às dèidh dha dhol a dh’fhuireach ann an sgìre Bhaile Anna, chaidh e do na
Stàitean Aonaichte leis an amas cead fhaighinn a bhith na mhinistear. Fhuair e sin às dèidh beagan mhìosan ann an Stàite New York. Bliadhna às dèidh sin
fhuair e cead bho Riaghaltas Alba Nuaidh airson a bhith na thidsear.
’S ann ann an Gàidhlig a bhiodh a’ chlann a’ faighinn an cuid foghlaim an toiseach. Bhiodh iad ag ionnsachadh litreachadh is leughadh. Bhiodh iad a’
leughadh an Tiomnaidh Nuaidh. An uair sin bhiodh iad a’ leughadh a’ Bhìobaill air fad. Leanadh iad sin le bhith ag ionnsachadh leughadh ann am Beurla. Ach
cha do mhair am prìomhachas a bh’ aig a’ Ghàidhlig. Ann an ochd ceud deug, trithead ’s a naoi (1839) dh’fhosgail càraid, a bh’ air ùr-thighinn à Alba,
sgoil ùr mu fhichead mìle air falbh. Agus bha an sgoil sin air a ruith tro mheadhan na Beurla a-mhàin.
Bhiodh a’ chlann a’ frithealadh na sgoile sia là san t-seachdain. As t-samhradh, ge-tà, bha e doirbh do phàrantan an cuid obrach a
choileanadh às aonais na cloinne. Bha obair mhòr aca – a’ cumail sùil air a’ chrodh, a’ cruinneachadh dhearcan sa choille, ag iasgach is mar sin air
adhart.
Fhuair Tormod tuarastal airson a bhith na thidsear. Ach cha ghabhadh e airgead bho na daoine. Innsidh mi dhuibh an ath-sheachdain mar a fhuair e a
thuarastal.
