Bha seanfhacal ann san t-seann aimsir – Tha a thapadh air teanga an Èireannaich, ach ’s ann an dèidh làimh a tha an Gàidheal glic. Dè ur beachdan?
’S dòcha gu bheil tomhas dhen fhìrinn ann fhathast… Tha a thapadh air teanga an Èireannaich, ach ’s ann an dèidh làimh a tha an Gàidheal glic.
Co-dhiù, dh’fhaodadh tu ràdh ’s dòcha gu robh e fìor ann an co-cheangal ri tachartas ann an seachd ceud deug, ceathrad ’s a còig (1745) nuair a bha
Teàrlach Òg Stiùbhart agus arm ann an Derby. ’S ann an uair sin a fhuair am Prionnsa is a Chomhairle-chogaidh fiosrachadh bho Èireannach a nochd nam measg.
B’ esan Dudley Bradstreet agus bha tapadh air a theanga, ceart gu leòr. Bha e na fhear-brathaidh don riaghaltas ann an Lunnainn.
Thug e tastan don a h-uile saighdear Seumasach ris an do thachair e air an rathad eadar Lichfield agus Derby. Carson? Uill, gu sìmplidh, bha e an dòchas
gun cosgadh na saighdearan an t-airgead air deoch làidir is gum biodh iad an uair sin gun chomas sabaid. Faisg air Derby, thilg e air falbh a h-uile rud a
dh’innseadh do na Seumasach gu robh e taiceil don riaghaltas, agus rinn e air campa a’ Phrionnsa. Bha e a’ coimhead cho spaideil anns an deise ùr aige, ’s
gu robh na Seumasaich dhen bheachd gur e morair Sasannach a bh’ ann. Chaidh a leigeil a-steach don taigh far an robh am Prionnsa agus a Chomhairle-chogaidh
a’ deasbad. Bha Bradstreet deiseil airson am mealladh gu dubh.
Cha b’ e sin a’ chiad choinneamh a bh’ air a bhith aig a’ Chomhairle air an là sin. Na bu tràithe bha am Morair Seòras Moireach air a ràdh gum bu chòir
dhaibh tilleadh a dh’Alba. Thuirt Moireach gu robh trì feachdan mòra nan aghaidh le trithead mìle saighdear annta uile gu lèir. Bha sin an coimeas ris a’
chòig mìle a bh’ aig na Seumasaich. Bha am Prionnsa, ge-tà, airson cumail a dol a Lunnainn – nach robh ach ceud is fichead mìle air falbh.
Bha cùisean a’ dol an aghaidh a’ Phrionnsa. Agus nuair a chaidh iarraidh air Bradstreet nochdadh air am beulaibh, chuir esan tarrag a bharrachd sa chiste.
Thuirt e gu robh Cumberland a’ feitheamh le arm ann an Lichfield. Bha esan a’ dol a dhol air cùl nan Seumasach gus nach fhaigheadh iad cothrom teicheadh gu
tuath. Bha an t-arm aig Richmond a’ dol a thoirt ionnsaigh orra nuair a bha iad air an rathad. Agus thug Bradstreet rabhadh seachad gu robh arm de dh’ochd
no naoi mìle saighdear ann an Northampton, eadar Derby agus Lunnainn. ’S e breug a bh’ aige – cha robh càil de sheòrsa ann.
Bha Bradstreet dhen bheachd gun cuireadh na Seumasaich feadhainn gu ruige Northampton airson faighinn a-mach an e an fhìrinn a bh’ aige. Cuimhnicheamaid
gur e a bha fa-near dha ach dàil dusan uair a thìde a chur air na Seumasaich. Aig a’ cheann thall, ’s e barrachd na sin a bh’ ann, oir cho-dhùin a’
Chomhairle-chogaidh tilleadh a dh’Alba.
Bha Bradstreet dhen bheachd gun tug esan buaidh air gnothaichean agus tha e coltach gu robh Teàrlach Òg dhen aon bheachd. Dh’òrdaich am Prionnsa am fear
eile a chumail an grèim. ’S mar sin, tràth sa mhadainn air an t-siathamh là dhen Dùbhlachd, thòisich Bradstreet air an rathad a dh’ionnsaigh Alba an cois
arm nan Seumasach. Cuin a dh’fhàsadh na Gàidheil Albannach glic mun bhrathadh aige? An dèidh làimh? Chì sinn an ath-sheachdain.
