Thachair mi ri fear turas, air taobh siar na Gàidhealtachd, aig nach robh Gàidhlig ged a bha i aig a dhithis phàrant. Cha robh fios agam air a sin agus,
leis gu robh blas Gàidhealach aige ann am Beurla, dh’fhaighnich mi dheth – “A bheil Gàidhlig agaibh?” “No,” ars’ esan rium, “I got put off it as a young man – by a Gaelic-speaker.”
Dh’fhaighnich mi dheth gu dè bha e a’ ciallachadh. “Uill,” ars’ esan, ann am Beurla, “chuir an duine sin an dearbh cheist orm, agus thuirt mi ris gun robh
mi a’ tuigsinn na Gàidhlig ach nach robh comas agam labhairt innte. Agus thuirt esan riumsa gu robh mi coltach ris a’ chù aige. Bha an cù a’ tuigsinn na
Gàidhlig ged nach robh comas aigesan labhairt innte nas motha. Bhon uairsin thrèig mi a’ Ghàidhlig.”
’S e sgeul duilich a th’ ann agus tha mi ’n dòchas nach eil Gàidheal sam bith an-diugh a’ dèanamh di-meas mar sin air duine de a leithid. Thàinig an còmhradh
sin gu mo chuimhne an t-seachdainn-sa as dèidh na thachair an t-seachdainn ’s a chaidh anns na Stàitean Aonaichte. Chuala mi aithris gu bheil siompansaidh
air Beurla ionnsachadh. Chan e dìreach tuigse a th’ aige, ach comas-labhairt.
Uill, ’s e sin a tha an luchd-rannsachaidh a’ cumail a-mach co-dhiù. Nuair a chanas an siompansaidh “aaaaugh” (neo rudeigin mar sin), tha e coltach gu
bheil e a’ ciallachadh “uisge”. Bu toigh leam cluinntinn dè chanadh e airson “uisge-beatha”!
Ach cha chreid mise nach do rinn an luchd-rannsachaidh mearachd, agus iad a’ teagasg Beurla don t-siompansaidh. ’S e Gàidhlig a bu chòir a bhith aige.
Bhiodh e fada na b’ fhasa dha. Tha beagan Gàidhlig aig a h-uile siompansaidh, co-dhiù bha e ann an “sgoil” neo nach robh. Tha cuimhn’ agam air turas a bha
mi ann an Sutha Lunnainn faisg air cèidse nan siompansaidhean. Thàinig fear de na beathaichean thugam agus dh’iarr e orm biadh a thoirt dha – an seòrsa a
gheibh sinn bho chearcan. “Ugh, ugh, ugh,” thuirt e. Ach gu mi-fhortanach, cha robh ugh agam dha.
Agus nach eil e inntinneach mar a bhruidhneas na beathaichean ann an dòigh eadar-dhealaichte far a bheil cànan eadar-dhealaichte aig na daoine. Mar
eisimpleir, canaidh cearcan ann an dùthaich na Beurla “chook, chook”, ach ann an dùthaich na Gàidhlig, canaidh iad “gog, gog.” Agus seallaibh air
caoraich. Ann an Sasainn, ’s e “Baa, baa” a chanas iad. Ach cha chuala mi caora ann an Alba a ràdh “baa, baa” a-riamh. Nuair a bhios iad
a’ mèilich ann an Alba, canaidh iad, “mè, mè.” Tha mi a’ dèanamh dheth gur e sin buaidh na Gàidhlig orra.
Agus thachair mi ri fear turas aig an robh beathach a bha comasach air ceistean poilitigeach – seadh, poilitigeach - a fhreagairt. Chan e siompansaidh a
bh’ ann, ach cat. Chaidh mi a chèilidh air an duine agus thuirt e rium, “seall air a’ chat seo. Cuiridh mi ceist air mu phoileataigs Àisia agus bheir e
freagairt chiallach dhomh.”
Uill, cha robh mi ga chreidsinn agus dh’innis mi sin dha. “Ceart, ma tha,” ars’ esan, “seall air seo.” Agus chuir e an cat air uchd. “Cò,” thuirt e ris a’
chat (ged a bha e a’ bruidhinn ann am Beurla),“cò an duine a bha os cionn arm nan Coimiunach air a’ Mhàrsadh Fhada ann an Sìna ann an naoi ceud deug, dà
fhichead ’s a naoi (1949). Shlaod e earball a’ chait, agus thug an cat an fhreagairt cheart. Choimhead e suas agus thuirt e “Mao!”
Bhuamsa, Ruairidh MacIlleathain, dùrachdan an t-samhraidh dhuibh uile…
