Fàilte na Bealltainn oirbh. Ma tha sibh ag èisteachd ris a’ chiad chraoladh dhen Litir seo, b’ e an-dè Latha na Bealltainn – no Latha Buidhe Bealltainn, mar a chanas gu leòr fhathast. Tha mi a’ dèanamh dheth gu bheil buidhe an seo a’ ciallachadh ‘fortanach’ no ‘na taingealachd’. ʼS e latha taingealachd a bh’ ann bho shean oir bha e a’ comharrachadh toiseach an t-samhraidh.
Tha e duilich ann an saoghal na Gàidhlig mar a leig sinn seachad mòran de na deas-ghnàthan againn a bha uaireigin prìseil dhuinn mar shluagh. Agus cha robh deas-ghnàth na bu chudromaiche do na seann Ghàidheil na a’ Bhealltainn. Bha am faclairiche Eideard Dwelly dhen bheachd gun robh i uabhasach fhèin cudromach. Seo na sgrìobh e mu a deidhinn anns an fhaclair aige:
‘Air a’ chiad latha dhen Chèitean, bhathar a’ cumail fèill mhòr dhraoidheil mar chomharra dhen dia Belus. Air an latha seo, bhathar a’ losgadh theintean air mullaichean nam beann air adhbhar ìobairt agus eadar na teintean seo bhathar ag iomain crodh mar dhòigh gus an dìon bho ghalar gus an tigeadh an ath Bhealltainn.’
Tha Dwelly ag innse dhuinn gum biodh daoine a’ mùchadh nan teintean aca a-staigh agus gun losgadh iad teine ùr le bhith a’ cleachdadh lasair bho theine Bealltainn. Tha e ag ràdh gum biodh feadhainn òg anns gach sgìre a’ coinneachadh anns a’ mhonadh air a’ chiad latha dhen Chèitean. Bhiodh iad a’ cruthachadh nàdar de bhòrd às an talamh le bhith a’ cladhach dìg ann an cumadh cruinn, a bhiodh mòr gu leòr airson a h-uile duine dhen òigridh a bha air tighinn còmhla. Seo an ath phìos dhen chunntas aige:
‘Chuir iad teine thuige agus rinn iad biadh le uighean agus bainne a bha car coltach ri ughagan. Rinn iad bonnach coirce a bh’ air a chur an aghaidh clach, agus a bhiodh air a ròstadh le teas nan èibhleagan. An dèidh dhaibh an ughag ithe, roinn iad am bonnach a rèir na bh’ ann de dhaoine, agus a h-uile pìos dheth co-ionann ann am meud.’
A bheil sibh còmhla rium fhathast?! Cha robh càil a bha sin a bha cus ro annasach. Ach, an uair sin, bhiodh iad a’ dèanamh rudeigin fìor annasach. A bheil sibh eòlach air an fhacal gual-fiodha? Gual a th’ air a dhèanamh de dh’fhiodh. Sin a’ Ghàidhlig a th’ air charcoal. Tha Dwelly ag innse dhuinn gum bite a’ suathadh fear de phìosan a’ bhonnaich le gual-fiodha, gus am biodh e cho dubh ri tòn poite. An uair sin chuireadh iad a h-uile pìos dhen bhonnach còmhla ann am bonaid. Seo deireadh a’ chunntais aig Eideard còir:
‘Bhiodh a h-uile duine, le dall-bhrat orra, a’ tarraing a-mach pìos [dhen bhonnach]. ʼS e an neach leis an robh a’ bhonaid a bhiodh a’ tarraing a’ phìos mu dheireadh, agus b’ e an duine coisrigte a thaghadh am pìos dubh a bhiodh mar ìobairt don dia Belus, agus iad a’ sireadh fàbhar bhuaithe ann a bhith a’ dèanamh an fhearainn torach anns a’ bhliadhna romhpa.’
Uill! A bheil sin a’ ciallachadh gun robhar a’ marbhadh cuideigin mar ìobairt? Cò aige tha fios dè bha a’ dol ri linn nan draoidhean ach, a rèir Dwelly, cha robh aig an neach a chaidh a thaghadh ri dhèanamh ach leum thairis air na lasairean trì tursan.
