FaclairDictionary EnglishGàidhlig

993: Fearchar a’ Ghunna (1)

Litir do Luchd-ionnsachaidh - Eadar-mheadhanach Adhartach (B2)
Letter to Learners - Upper Intermediate (B2)

Litir sheachdaineach do luchd-ionnsachaidh le clàr-fuaime, tar-sgrìobhadh is mìneachadh. A weekly letter to Gaelic learners with audio, transcription and explanation.

Tha an litir ag obrachadh leis an fhaclair. Tagh an taba ‘teacsa Gàidhlig’ agus tagh facal sam bith san teacsa agus fosglaidh am faclair ann an taba ùr agus bidh mìneachadh den fhacal ann. The letter is integrated with the dictionary. Select the tab ‘Gaelic text’ and choose any word and the dictionary will open and you will see the English explanation of the Gaelic word.

Audio is playing in pop-over.

Fearchar a’ Ghunna (1)

Gaelic Gàidhlig

An t-seachdain sa chaidh thug mi dhuibh Ùrnaigh na Creubhaig. B’ e sin an ùrnaigh aig Fearchar a’ Ghunna, Fearchar MacIllInnein, a rugadh ann an Srath Chonain ann an Siorrachd Rois ann an seachd ceud deug, ochdad ʼs a ceithir (1784). Thogadh e air croit agus cha robh foghlam sgoile aige. Bha e eòlach air dìreach dà fhacal ann am Beurla – yes agus no. Ach bha sgoil aige ann an dà ghnothach – sealg agus cùiltearachd. Bha e math orra sin!

ʼS e fear beag a bh’ ann, le falt fada. Agus bha e car neònach na dhòighean eadhon aig aois òg. Tha stòiridh ann gur e tuathanach dha robh e ag obair a bu choireach ri sin. Oidhche a bha seo, bha Fearchar agus treabhaiche ri plòigh. Chàrnaich iad sgrathan taobh a-muigh uinneag seòmar-cadail an tuathanaich. Cha d’ fhuair solas an latha a-steach agus cha do dh’èirich an tuathanach gu meadhan-latha. Nuair a chaidh e a-mach, bha an caothach air agus b’ e Fearchar a’ chiad duine a chunnaic e. Ghabh an tuathanach grèim air spaid agus thug e sgleog do dh’Fhearchar air a cheann leatha. Bha laigse inntinn aig Fearchar bhon latha sin a-mach.

Bha Srath Chonain ainmeil airson obair na poite-duibhe agus airson cùiltearachd uisge-bheatha – no poitearachd mar a chanadh iad ann an taobh sear Rois. Bhiodh Fearchar ag ràdh le moit gum buineadh e do phoitearan Srath Chonain.

Chuir an riaghaltas sguad de dh’oifigearan cìs-bhathair chun an t-sratha ach, oidhche a bha seo, chaidh an taigh aca a losgadh gu làr. Thàinig Fearchar fo amharas agus chaidh a cheasnachadh, ach cha do dh’aidich e càil. Goirid an dèidh sin, chaidh bràthair aig Fearchar a mharbhadh ann an còmhstri le oifigearan riaghaltais. Bhon uair sin, bha taobh cruaidh aig Fearchar nach robh aige roimhe.

Aig aois còig air fhichead, chuir Fearchar a chùl ri srath àraich agus thòisich e beatha ùr mar fhalbhanach. Chuireadh e a’ chuid a bu mhotha de a bheatha seachad anns an Eilean Dubh agus timcheall Poll an Ròid – no am Beauly Firth. Bha muinntir an àite measail air agus rinn iad cinnteach nach biodh e gann de bhiadh no tombaca.

Bha e furasta Fearchar aithneachadh. Bha a chuid aodaich ioma-dhathach, bhiodh e a’ cur slabhraidhean, cnàmhan, itean is eile thairis air. Bha dà ghunna-làimhe aige ceangailte ri crios iarainn mu a thimcheall. Ach ʼs e an gunna mòr a bhiodh e a’ giùlan leis a bha iongantach annasach. Bha sia baraillean air. Bha e mòr agus trom, agus chan eil e cinnteach an robh e èifeachdach. Tha amharas ann nach do mharbh e beathach sam bith leis!

Aig amannan, bha càirdeas doirbh aig Fearchar le pearsaichean eaglais. Airson greis bha e a’ fuireach ann am bothan ceangailte ris a’ mhansa anns a’ Chaisteal Ruadh san Eilean Dubh. Bha am Ministear, Mgr MacRath, air tilleadh ann bho Ameireagaidh airson a bhith na mhinistear. Latha a bha seo, chuir Mgr MacRath a cheann a-steach air doras bothan Fhearchair. ‘’S ann agad a tha am fàileadh, Fhearchair,’ thuirt e.

‘Tha iad ag innse dhòmhsa,’ fhreagair Fearchar, ‘gu bheil cuinnleanan glan aig na fèidh, ach ʼs ann agads’ a bha na cuinnleanan glan nuair a fhuair thu fàileadh stìpean a’ Chaisteil Ruaidh ann an Ameireagaidh.’ ʼS ann aig Fearchar a’ Ghunna a bha teanga bhiorach!

Faclan na Litreach: MacIllInnein: MacLennan; cha do dh’èirich: didn’t rise; laigse inntinn: mental weakness; oifigearan cìs-bhathair:excise officers; Poll an Ròid:The Beauly Firth [lit. ‘the inlet of the holy cross’]; baraillean: barrels; pearsaichean eaglais: church figures; cuinnleanan: nostrils; stìpean: stipend.

Abairtean na Litreach: Thogadh e air croit agus cha robh foghlam sgoile aige: he was raised on a croft and he had no school education; bha e math orra sin: he was good at them; bha e car neònach na dhòighean eadhon aig aois òg: he was a bit strange in his ways even at a young age; tha stòiridh ann gur e tuathanach dha robh e ag obair a bu choireach ri sin: there is a story that it was a farmer for whom he worked that was responsible for that; bha Fearchar agus treabhaiche ri plòigh: Farquhar and a ploughman were up to a trick; chàrnaich iad sgrathan taobh a-muigh uinneag seòmar-cadail an tuathanaich: they piled turves outside the farmer’s bedroom window; bha an caothach air agus b’ e Fearchar a’ chiad duine a chunnaic e: he was furious and Farquhar was the first person he saw; thug e sgleog do X air a cheann leatha: he thumped X on his head with it; obair na poite-duibhe: illegal whisky distilling; gum buineadh e do phoitearan Srath Chonain: that he belonged to the illegal whisky distillers of Strathconon; chaidh a cheasnachadh, ach cha do dh’aidich e càil: he was questioned, but he didn’t admit anything; chuir X a chùl ri srath àraich: X left the strath of his upbringing; nach biodh e gann de bhiadh no tombaca: that he wouldn’t be short of food or tobacco; bha e furasta X aithneachadh: it was easy to recognise X; bha a chuid aodaich ioma-dhathach: his clothing was multicoloured; nach do mharbh e beathach sam bith leis: that he didn’t kill any animal with it; ann am bothan ceangailte ris a’ mhansa anns a’ Chaisteal Ruadh san Eilean Dubh: in a bothy connected to the manse in Redcastle on the Black Isle; ’s ann agad a tha am fàileadh: you’re really smelly.

Puing-chànain na Litreach: bha sgoil aige ann an dà ghnothach – sealg agus cùiltearachd: he was well educated in two matters – hunting and smuggling. Remember that sgoil doesn’t mean just ‘school’ but can refer to education and knowledge in more general terms. And a sgoilear is not only a school pupil but an adult who is learned in his or her field.

Gnathas-cainnt na Litreach: ʼS ann aig X a bha teanga bhiorach: X had a sharp tongue.

PDF

Download the text of this week's letter as a PDF:Thoir a-nuas Litir mar PDF:

Download File

PDF documents are especially suited for printing out. Most computers can open PDF files, but if you have problems viewing them you may need to install reader software such as Tha faidhleachan PDF gu sònraichte math airson clò-bhualadh. Tha e furasta gu leòr do chuid de choimpiutairean faidhleachan PDF fhosgladh, ach ma tha trioblaid agad ‘s dòcha gum biodh e feumail bathar-bog mar Adobe Acrobat Reader. fhaighinn.

Litir do Luchd-ionnsachaidh

This letter corresponds to Tha an Litir seo a’ buntainn ri An Litir Bheag 689

Podcast

BBC offers this litir as a podcast: Visit the programme page for more info and to download or subscribe. Tha am BBC a’ tabhainn seo mar podcast. Tadhail air an duilleag-phrògraim airson barrachd fiosrachaidh no airson podcast fhaighinn

More Letters Tuilleadh Litrichean