1206: Cartadh gun Rùsg
Litir sheachdaineach do luchd-ionnsachaidh le clàr-fuaime, tar-sgrìobhadh is mìneachadh. A weekly letter to Gaelic learners with audio, transcription and explanation.
Tha an litir ag obrachadh leis an fhaclair. Tagh an taba ‘teacsa Gàidhlig’ agus tagh facal sam bith san teacsa agus fosglaidh am faclair ann an taba ùr agus bidh mìneachadh den fhacal ann. The letter is integrated with the dictionary. Select the tab ‘Gaelic text’ and choose any word and the dictionary will open and you will see the English explanation of the Gaelic word.
Cartadh gun Rùsg
Bha mi a’ toirt sùil air an leabhar ainmeil aig an Oll. Somhairle MacIain, no Samuel Johnson – A Journey to the Western Islands of Scotland. Tha e mu dheidhinn turas a ghabh e fhèin agus Seumas Boswell air a’ Ghàidhealtachd ann an seachd ceud deug, seachdad ʼs a trì (1773).
Nise, ʼs e fear de na lusan beaga as fheàrr leam fear ris an canar ‘cairt-làir’. Tha flùraichean beaga buidhe air. Anns gach flùr tha ceithir flùr-bhileagan. Tha cairt-làir a’ ciallachadh ‘rùsg a tha a’ fàs air an talamh’. Ann am Beurla, canaidh daoine tormentil ris.
Carson as e ‘cairt-làir’ a th’ air an lus? Uill, anns an t-seann aimsir, bhiodh daoine a’ cleachdadh cairt craoibhe – no rùsg craoibhe, gu h-àraidh rùsg-daraich – airson leathar agus lìn a chartadh. To tan leather and nets. Airson leathar agus lìn a chartadh. Tuigidh sibh gu bheil cartadh a’ ciallachadh tanning. Ge-tà, far an robh craobhan-daraich gann, bhiodh daoine a’ cleachdadh freumhaichean na cairt-làir airson cartadh.
Chòrd e rium anns an leabhar aig Somhairle MacIain gun do rinn e iomradh air sin. Bha e anns an Eilean Sgitheanach agus sgrìobh e gum fac’ e daoine a’ cur bhrògan dhen t-seann seòrsa gu feum. Bha e a’ ciallachadh le sin ‘brogues’.
Sgrìobh e gun robh iad a’ dìon chasan daoine bho chlachan ach nach robh iad a’ cumail uisge a-mach. Bha iad air an dèanamh roimhe de pheallagan – seichean amh. Leis nach robh an leathar air a chartadh, cha robh na ‘brògan’ a’ maireachdainn fada – tha MacIain ag ràdh dìreach dà latha.
Saoilidh mi gu bheil e a’ dèanamh tuairisgeul de chuarain, seach brògan. Tha Dwelly a’ toirt seo dhuinn: Cuaran – sock, brogue of untanned skin, commonly worn with the hairy side outwards. Tha MacIain ag ràdh, ge-tà, gur ann an rathad eile a bha iad – leis an taobh ròmach air an taobh a-staigh, seach air an taobh a-muigh.
Co-dhiù, tha MacIain ag ràdh gun robhar a’ cartadh an leathair le rùsg-daraich mar a bhitheadh ann an ‘àiteachan eile’ no le bèilleag no freumhaichean na cairt-làir.
Nise, dh’ionnsaich mi rud ùr bhon chunntas aig MacIain. Sgrìobh e gun robh freumhaichean na cairt-làir air am moladh do luchd-cartaidh na h-Èireann le cuideigin a fhuair duais air a shon bho phàrlamaid na dùthcha sin.
A bheil sin a’ ciallachadh gur e rud ùr a bh’ ann aig an àm sin ann an Alba cuideachd? Nach robh fios aig muinntir na h-Alba roimhe sin gum biodh freumhaichean na cairt-làir feumail airson cartadh? Chan eil fhios a’m.
Co-dhiù, tràth anns an ochdamh linn deug, bha craobhan-daraich a’ fàs gann ann an Èirinn. Rinn Uilleam Maple rannsachadh air a’ chùis. Sgrìobh e agus dh’fhoillsich e leabhran mu a deidhinn ann an ochd ceud deug, fichead ʼs a naoi (1829). Fhuair e duais luach dà cheud not bhon Phàrlamaid airson a chuid obrach. ʼS e an tiotal a th’ air an leabhran ‘A Method of Tanning without Bark’.
Saoilidh mi gur e fear na Beurla a bh’ ann am Maple. Ach, anns a’ chunntas aige, tha e a’ toirt dhuinn còig diofar ainmean air an lus ann an Gàidhlig na h-Èireann. Rinn e obair mhath.
Faclan na Litreach: An t-Oll. Somhairle MacIain: Dr Samuel Johnson; cairt, rùsg: bark; peallagan, seichean amh: raw hide(s); cuaran: sock, old brogue of untanned skin (also used for an open leather sandal); bèilleag: birch bark; freumhaichean na cairt-làir: tormentil roots.
Abairtean na Litreach: turas a ghabh e fhèin agus Seumas Boswell air a’ Ghàidhealtachd: a tour that he and James Boswell took in the Highlands; anns gach flùr tha ceithir flùr-bhileagan: in every flower there are four petals; bhiodh daoine a’ cleachdadh rùsg craoibhe, gu h-àraidh rùsg-daraich: people would use tree bark, particularly oak bark; airson leathar agus lìn a chartadh: to tan leather and nets; gun do rinn e iomradh air: that he mentioned; gum fac’ e daoine a’ cur bhrògan dhen t-seann seòrsa gu feum: that he saw people putting shoes of the old type to use; a’ dìon chasan daoine bho chlachan: protecting people’s feet from stones; ach nach robh iad a’ cumail uisge a-mach: but that they weren’t keeping water out; cha robh X a’ maireachdainn fada: X weren’t lasting long; leis an taobh ròmach air an taobh a-staigh: with the hairy side on the inside; air am moladh do luchd-cartaidh na h-Èireann: recommended to the tanners of Ireland; le cuideigin a fhuair duais air a shon bho phàrlamaid na dùthcha sin: by somebody who received a prize for it from that country’s parliament; bha craobhan-daraich a’ fàs gann ann an Èirinn: oak trees were becoming scarce in Ireland; dh’fhoillsich e leabhran: he published a booklet/pamphlet; luach dà cheud not: worth two hundred pounds; tha e a’ toirt dhuinn còig diofar ainmean air an lus ann an Gàidhlig na h-Èireann: he gives us five different names for the plant in Irish Gaelic.
Puing-chànain na Litreach: ʼs e fear de na lusan beaga as fheàrr leam …: one of the small plants I like best is … This is a good structure to remember and to try to use. Dè as fheàrr leat ‘what do you prefer’? ʼS e leann as fheàrr leam ach òlaidh mi fìon ‘it’s beer I like best, but I’ll drink wine’. Dè as fheàrr le Seumas – ìm no margarain? ‘what does James prefer – butter or margarine?’ ʼS e margarain as fheàrr leis ‘it’s margarine he prefers’.
Gnàthas-cainnt na Litreach: far an robh craobhan-daraich gann: where oak trees were scarce.
Tha “Litir do Luchd-ionnsachaidh” air a maoineachadh le MG ALBA
Download the text of this week's letter as a PDF:Thoir a-nuas Litir mar PDF:
PDF documents are especially suited for printing out. Most computers can open PDF files, but if you have problems viewing them you may need to install reader software such as Tha faidhleachan PDF gu sònraichte math airson clò-bhualadh. Tha e furasta gu leòr do chuid de choimpiutairean faidhleachan PDF fhosgladh, ach ma tha trioblaid agad ‘s dòcha gum biodh e feumail bathar-bog mar Adobe Acrobat Reader. fhaighinn.
Litir do Luchd-ionnsachaidh
This letter corresponds to Tha an Litir seo a’ buntainn ri An Litir Bheag 902
Podcast
BBC offers this litir as a podcast: Visit the programme page for more info and to download or subscribe. Tha am BBC a’ tabhainn seo mar podcast. Tadhail air an duilleag-phrògraim airson barrachd fiosrachaidh no airson podcast fhaighinn