687: An Gille agus an Gobha
Litir sheachdaineach do luchd-ionnsachaidh le clàr-fuaime, tar-sgrìobhadh is mìneachadh. A weekly letter to Gaelic learners with audio, transcription and explanation.
Tha an litir ag obrachadh leis an fhaclair. Tagh an taba ‘teacsa Gàidhlig’ agus tagh facal sam bith san teacsa agus fosglaidh am faclair ann an taba ùr agus bidh mìneachadh den fhacal ann. The letter is integrated with the dictionary. Select the tab ‘Gaelic text’ and choose any word and the dictionary will open and you will see the English explanation of the Gaelic word.
An Gille agus an Gobha
Bha uaireigin gobha a’ fuireach air a’ Ghàidhealtachd. ’S e Iain an t-ainm a bh’ air. Bha bean aige air an robh Magaidh mar ainm. Bha i àrd agus caol agus bha snìomh aice na h-amhaich.
Bha Iain leisg agus bhiodh Magaidh an-còmhnaidh a’ trod ris. “Nach tèid thu don cheàrdaich, a-mach às mo rathad,” bhiodh i ag ràdh ris.
Agus bhiodh Iain a’ falbh don cheàrdaich far am faigheadh e fois. Bhiodh e an dòchas nach tigeadh duine no each na rathad, gus nach biodh aige ri obair a dhèanamh. Ach, latha a bha seo, thàinig fear òg, air an robh èideadh uaine. Bha e a’ giùlain boireannach òg air a ghuailnean.
Chlisg Iain. “Dè nì mi dhut?” dh’fhaighnich e dhen strainnsear.
“Uill, a ghobha,” ars am fear òg, “am faod mi d’ innean a chleachdadh?”
“Faodaidh,” thuirt Iain.
“Dèan suidhe,” thuirt am fear òg. Chuir e a làmh na phòcaid agus thug e a-mach còig buinn òir. “Pàighidh seo thu,” thuirt e. “Nise, tha mi a’ dol a thoirt rabhadh dhut. An rud a chì thu, na dèan thu fhèin e.”
Shuidh Iain. Chaidh am fear òg don innean leis a’ bhoireannach. Chunnaic Iain gun robh a ceann tromach air shearrach no cùlaibh air beulaibh.
“A bheil sgian agad?” dh’fhaighnich am fear òg.
“Tha gu leòr air a’ bhalla,” fhreagair Iain.
“A bheil iad geur?”
“Tha iad an-còmhnaidh geur.”
Thagh am fear òg sgian mhòr. Chuir e ceann a’ bhoireannaich air an innean, agus gheàrr e dheth e. Thuit a bodhaig don làr. Cha robh boinne fala ann.
Thog am fear òg ceann a’ bhoireannaich. Chuir e don teine e. Dh’obraich e am balg-sèididh agus dh’fhàs an teine teth. An ceann ùine ghoirid, cha robh air fhàgail dhen cheann ach luaithre bhàn.
Thog am fear òg an luaithre bhon teine. Phronn e tuilleadh i gus nach robh ann ach duslach. Rinn e smugaid air an duslach. Shuath e le a làimhe e gus an robh e na thaois. Choisich e a-null do bhodhaig a’ bhoireannaich agus shuath e an taois air a h-amhaich. Agus – abair iongantas – nochd solas uaine air an taois. Dh’fhàs ceann ùr air a’ bhoireannach.
Bha Iain troimh-a-chèile leis na chunnaic e. Cha b’ urrainn dha a chreidsinn. Choimhead am fear òg air. “Nise, a ghobha,” thuirt e. “Cuimhnich na thuirt mi. An rud a chunnaic thu, na dèan thu fhèin e.” Agus gun dad eile a ràdh, dh’fhalbh am fear òg agus am boireannach.
Goirid às dèidh sin, cò nochd anns a’ cheàrdaich ach bean a’ ghobha – àrd, caol agus snìomh na h-amhaich. “Seo srùpag dhut, a leisgeadair gun fheum,” thuirt i ris an duine aice, “An robh thu a’ dèanamh càil ach coimhead air an teine?” Bha i a’ dèanamh cànran, mar as àbhaist.
Choimhead Iain air an t-snìomh ann an amhaich a mhnà. Choimhead e air na sgeinean geura air a’ bhalla. “Cuir an tì thall an sin air a’ bheing,” thuirt e, “agus trobhad an seo.”
“Dè tha thu ag iarraidh, a bhumaileir leisg?” thuirt Magaidh.
Chuir Iain a ghàirdeanan timcheall a mhnà, agus thug e sgian far a bhalla. Agus chì sinn dè thachair an uair sin an-ath-sheachdain.
Faclan na Litreach: gobha: blacksmith; èideadh: clothing, uniform; chlisg: was startled; pàighidh: will pay; rabhadh: warning; luaithre: ash; troimh-a-chèile: confused and upset.
Abairtean na Litreach: bha snìomh aice na h-amhaich: she had a twist in her neck; an-còmhnaidh a’ trod ris: always scolding him; far am faigheadh e fois: where he would get peace; nach tigeadh duine no each na rathad: that no horse or man would come his way; nach biodh aige ri obair a dhèanamh: that he wouldn’t have to work; a’ giùlain boireannach òg air a ghuailnean: carrying a young woman on his shoulders; dè nì mi dhut?: what can [will] I do for you?; am faod mi d’ innean a chleachdadh?: might I use your anvil? còig buinn òir:five gold coins; na dèan thu fhèin e: don’t do it yourself; an-còmhnaidh geur: always sharp; thuit a bodhaig don làr:her body fell to the floor; cha robh boinne fala ann: there wasn’t a drop of blood there; dh’obraich e am balg-sèididh: he worked the bellows; phronn e tuilleadh i: he ground it [even] more; rinn e smugaid air an duslach: he spat on the dust; shuath e le a làimhe e gus an robh e na thaois: he rubbed it with his hand until it became a paste; abair iongantas – nochd solas uaine air an taois: amazingly – a green light appeared on the paste; cha b’ urrainn dha a chreidsinn: he couldn’t believe it; cò nochd anns a’ cheàrdaich ach bean a’ ghobha: who appeared in the smiddy but the smith’s wife; seo srùpag dhut, a leisgeadair gun fheum: here’s a cuppa for you, you lazy layabout; a’ dèanamh cànran, mar as àbhaist; girning as usual; choimhead e air an t-snìomh ann an amhaich a mhnà: he looked at the twist in his wife’s neck; cuir an tì thall an sin air a’ bheing: put the tea over there on the bench; a bhumaileir leisg: you lazy oaf.
Puing-chànain na Litreach: tromach air shearrach no cùlaibh air beulaibh: back to front. Tromach air shearrach appears in different forms and with subtly different meanings. In Carmina Gadelica (Vol VI), Carmichael gives bromach air tharrach topsy turvy, hurly burly, upside down [head over heels]’ and lists the alternative forms bronnach air thorach, turach air thorach, tromach air thorach, turach air tharrach and truimeach air thearrach. Father Allan gives the Eriskay form bronnach air shearrach helter-skelter’ and the Canna form burraich air shearrach into complete confusion’. Carmichael suggests the original might be dromach or dronnach from druim or dronn back’ air tharrach (from tàrr belly’).
Gnàthas-cainnt na Litreach: Bha i a’ dèanamh cànran, mar as àbhaist: she was girning, as usual.
Download the text of this week's letter as a PDF:Thoir a-nuas Litir mar PDF:
PDF documents are especially suited for printing out. Most computers can open PDF files, but if you have problems viewing them you may need to install reader software such as Tha faidhleachan PDF gu sònraichte math airson clò-bhualadh. Tha e furasta gu leòr do chuid de choimpiutairean faidhleachan PDF fhosgladh, ach ma tha trioblaid agad ‘s dòcha gum biodh e feumail bathar-bog mar Adobe Acrobat Reader. fhaighinn.
Litir do Luchd-ionnsachaidh
This letter corresponds to Tha an Litir seo a’ buntainn ri An Litir Bheag 383
Podcast
BBC offers this litir as a podcast: Visit the programme page for more info and to download or subscribe. Tha am BBC a’ tabhainn seo mar podcast. Tadhail air an duilleag-phrògraim airson barrachd fiosrachaidh no airson podcast fhaighinn