The Wollemi Pine
				              
    
        In the last Litir, I was talking about the Ross-shire landlord, Osgood
        Mackenzie. Osgood was keen on plants and trees that belong to other
        countries. He established a garden on the shore of Loch Ewe. From that
        arose Inverewe Gardens which are under the control of the National
        Trust for Scotland today.
    
    
        I want to tell you about one special tree that belongs to Australia,
        and which grows well at Inverewe. I saw it last year, and it gave me
        great pleasure.
    
    
        That’s the Wollemi Pine, a very old tree. It’s found naturally only in
        a national park in New South Wales, near Sydney. There are only three
        groves of them. They are all in deep, rugged canyons. It’s only in 1994
        that the trees were discovered. Before that, scientists knew them only
        as fossils. The fossils were up to two hundred million years in age.
    
    
        It’s a man called David Noble that found them. The tree was named
    
Wollemia nobilis. Wollemia     comes from the name of the national park. Nobilis
    
        comes from Noble, although it also means ‘noble’ in Latin. The word
    
    wollemi
    
        belongs to the Aborigines. It means, ‘look out, keep your eyes open’.
    
    
        The Wollemi Pine is not a true pine. It’s more closely related to the
        monkey puzzles. It’s evergreen, with rather large leaves. The tree
        reaches forty metres in height.
    
    I’m pleased it’s growing at Inverewe. That means, if anything happens to
    the species in Australia, that it’s safe in another place. And, recently,
    there was a real danger that the last natural trees would go [disappear] in
    the bushfires in Australia. The national parks service sent in a team of
    firefighters by helicopter. And, fortunately, they managed to save the
    groves in which the Wollemi Pine grows. My compliments to them.
				             
				            
				              An Giuthas Wollemi
				              
    Anns an Litir mu dheireadh, bha mi a’ bruidhinn mun uachdaran Rosach,
    Osgood MacCoinnich. Bha Osgood measail air lusan is craobhan a bhuineas do
    dhùthchannan eile. Chuir e leas air dòigh air cladach Loch Iù. Às a sin,
    dh’èirich Leas Inbhir Iù, a tha fo stiùir Urras Nàiseanta na h-Alba
    an-diugh.
    Tha mi airson innse dhuibh mu aon chraobh shònraichte a bhuineas do
    dh’Astràilia, agus a tha a’ fàs gu math ann an Inbhir Iù. Chunnaic mi
    an-uiridh i, agus thug i toileachas mòr dhomh.
    ’S e sin an Giuthas Wollemi, craobh air leth sean. Tha e ri lorg gu
    nàdarrach a-mhàin ann am pàirc nàiseanta ann an Cuimrigh Nuaidh a Deas,
    faisg air Sydney. Chan eil ach trì doireachan dhiubh ann. Tha iad uile ann
    an glòman domhainn garbha. ’S ann dìreach ann an naoi ceud deug, naochad ’s
    a ceithir (1994) a chaidh na craobhan a lorg. Roimhe sin, bha
    luchd-saidheans eòlach orra a-mhàin mar fosailean. Bha na fosailean suas ri
    dà cheud millean bliadhna a dh’aois.
’S e fear Daibhidh Noble a lorg iad. Chaidh a’ chraobh ainmeachadh mar    Wollemia nobilis. Tha Wollemia a’ tighinn bho ainm na
    pàirce nàiseanta. Tha nobilis a’ tighinn à Noble, ged a tha e
cuideachd a’ ciallachadh ‘uasal’ ann an Laideann. Buinidh am facal    wollemi do na tùsanaich. Tha e a’ ciallachadh, ‘thoir an aire, cùm
    do shùil a-mach’.
    Chan e giuthas ceart a th’ anns a’ Ghiuthas Wollemi. Tha e nas dlùithe ann
    an càirdeas ris na monkey puzzles. Tha e sìor-uaine, le duilleagan
    rudeigin mòr. Ruigidh a’ chraobh ceathrad meatair ann an àirde.
    Tha mi toilichte gu bheil e a’ fàs ann an Inbhir Iù. Tha sin a’
    ciallachadh, ma thachras dad don ghnè ann an Astràilia, gu bheil e
    sàbhailte ann an àite eile. Agus o chionn ghoirid, bha fìor chunnart ann
    gum falbhadh na craobhan nàdarrach mu dheireadh anns na teintean-coille ann
    an Astràilia. Chuir seirbheis na pàirce nàiseanta sgioba de smàladairean
    ann le heileacoptair. Agus, gu fortanach, chaidh aca air na doireachan,
    anns a bheil an Giuthas Wollemi a’ fàs, a shàbhaladh. Mo bheannachd orra.