The Celts (9)
				              
    
        My series of programmes on the Celts is approaching the end. This week
        we’ll look at the Isle of Man.
    
    
        The Isle of Man is not part of the United Kingdom. They have their own
        parliament. They don’t send representatives to the House of Commons in
        London. They are, however, connected to the British crown. The Queen of
        the United Kingdom is their queen.
    
    
        Gaelic might have been spoken on the Isle of Man as early as the fifth
        century AD. But the English and the Scandinavians also got involved
        with the island. In 1266 it came to Scotland as part of the Treaty of
        Perth.
    
    
        At the end of the fourteenth century, the Isle of Man came under the
        control of the English kings. And the connections between the Manx and
        the Gaels in Scotland and Ireland grew weaker.
    
    
        The New testament appeared in Manx Gaelic in 1767. The complete Bible
        came out in 1775. That was a generation before the full Gaelic Bible
        appeared in Scotland.
    
    
        But the writing system in Manx Gaelic is different from the system of
        the Scots and the Irish. Itʼs easier for a Scottish Gael to understand
        the Manx language when it is spoken, rather than when it is written.
        For example, the Manx write
    
    ‘is thu fhèin?’ as AS OO HENE.
    
        On the other hand, perhaps their system is easier for English-speakers.
    
    
        They call their lower house of parliament the House of Keys in English.
        I was told that the name is not connected to keys. It comes from
    
    Yn Kiare as Feed
    
        – meaning ‘the twenty four’- because thatʼs the number of members in
        the house.
    
    Manx Gaelic is taught in some of the schools on the island. It came close
    to [its] death but it survives. Long may the three Gaelic languages live
    on!
				             
				            
				              Na Ceiltich (9)
				              
    Tha an sreath phrògraman agam air na Ceiltich a’ teannadh ris an deireadh.
    An t-seachdain seo bheir sinn sùil air Eilean Mhanainn.
    Chan eil Eilean Mhanainn mar phàirt dhen Rìoghachd Aonaichte. Tha pàrlamaid
    aca fhèin. Cha bhi iad a’ cur riochdairean gu Taigh nan Cumantan ann an
    Lunnainn. Tha iad, ge-tà, co-cheangailte ri crùn Bhreatainn. ʼS i Banrigh
    na Rìoghachd Aonaichte a’ bhanrigh acasan.
    ʼS dòcha gun robh Gàidhlig air a bruidhinn ann an Eilean Mhanainn cho tràth
    ris a’ chòigeamh linn an dèidh Chrìosd. Ach bha na Sasannaich agus na
    Lochlannaich a’ gabhail gnothach ris an eilean. Ann an dà cheud deug,
    seasgad ʼs a sia (1266), ghabh Alba grèim air fo Chùmhnant Pheairt.
    Aig deireadh a’ cheathramh linn deug, thàinig Eilean Mhanainn fo smachd nan
    rìghrean Sasannach. Agus dh’fhàs na ceanglaichean eadar na Manainnich agus
    na Gàidheil ann an Alba is Èirinn na bu laige.
    Nochd an Tiomnadh Nuadh anns a’ Ghàidhlig Mhanainnich ann an seachd ceud
    deug, seasgad ʼs a seachd (1767). Thàinig am Bìoball slàn a-mach ann an
    seachd ceud deug, seachdad ʼs a còig (1775). Bha sin ginealach mus do nochd
    am Bìoball Gàidhlig slàn ann an Alba.
    Ach tha an siostam sgrìobhaidh anns a’ Ghàidhlig Mhanainnich
    eadar-dhealaichte bho shiostam nan Albannach ʼs nan Èireannach. Tha e nas
    fhasa do Ghàidheal Albannach an cànan Manainneach a thuigsinn nuair a tha i
    air a labhairt, seach nuair a tha i sgrìobhte. Mar eisimpleir, tha na
    Manainnich a’ sgrìobhadh ‘is thu fhèin?’ mar AS OO HENE. Air an làimh eile,
    ʼs dòcha gu bheil an siostam aca nas fhasa do luchd na Beurla.
    ʼS e House of Keys a chanas iad ann am Beurla ris an taigh ìosal
    sa phàrlamaid aca. Chaidh innse dhomh nach eil an t-ainm co-cheangailte ri
    iuchraichean. Tha e a’ tighinn bho Yn Kiare as Feed – a’
    ciallachadh ‘An Ceithir air Fhichead’ – oir ʼs e sin àireamh nam ball anns
    an taigh.
    Tha a’ Ghàidhlig Mhanainneach air a teagasg ann an cuid de sgoiltean anns
    an eilean. Thàinig i faisg air a bàs, ach tha i beò fhathast. Guma fad’ a
    mhaireas na trì cànanan Gàidhealach beò!